Dozymetria [gr.], dział fizyki technicznej obejmujący metody pomiaru i obliczania dawek promieniowania jonizującego, a także metody pomiaru aktywności preparatów promieniotwórczych. Podstawą dozymetrii jest znajomość procesów oddziaływania różnych rodzajów promieniowania (cząstek naładowanych, fotonów, neutronów) z materią. Pomiary dozymetryczne sprowadzają się najczęściej do wyznaczania liczby par jonów wytwarzanych przez promieniowanie w danym ośrodku.; liczba ta zależy od rodzaju, natężenia i energii promieniowania oraz od własności ośrodka. Do pomiarów dozymetrycznych służą urządzenia zwane dozymetrami (dawkomierzami), które stanowią odpowiednio wycechowane detektory promieniowania jonizującego.

Istnieją przepisy krajowe i międzynarodowe dotyczące ochrony radiologicznej. W zakładach stosujących źródła promieniowania jonizującego są specjalne służby dozymetryczne. Istnieją również instytucje czuwające nad stanem ochrony radiologicznej w skali całego kraju. W Polsce jest to Państwowa Agencja Atomistyki, w ramach której działa Państwowy Dozór Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej oraz Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej.

Promieniowanie jonizujące wywołuje cały szereg zjawisk fizycznych, w tym jonizację a w żywych organizmach również zjawiska biologiczne. Może powodować uszkodzenia komórek co jest bardzo szkodliwe. Przy bardzo dużych dawkach może wystąpić u osoby napromienionej choroba popromienna, która często kończy się śmiercią.

Ochroną przed promieniowaniem jonizującym zajmuje się OCHRONA RADIOLOGICZNA.

Promieniowanie jonizujące może być niebezpieczne, ale nie musi. Trzeba znać i stosować zasady ochrony radiologicznej. - [7]

Podstawowe zasady ochrony radiologicznej

1) Im dalej od źródła promieniowania tym bezpieczniej

2) Im krótszy czas przebywania w pobliżu źródła, tym mniejsza dawka

3) Osłona osłabia promieniowanie

Wybrane wielkości i ich jednostki

Dawki promieniowania

Miarą pochłaniania promieniowania jonizującego jest dawka pochłonięta.

Oprócz pojęcia dawki używa się również pojęcia moc dawki. Moc dawki to wartość dawki w jednostce czasu (zwykle jest to 1 sekunda, 1 minuta, 1 godzina). Moc dawki pochłoniętej to szybkość przekazywania energii ośrodkowi materialnemu [Gy/h].

Do oceny skutków biologicznych napromieniowania organizmu człowieka nie wystarcza informacja o dawce pochłoniętej. Skutki biologiczne zależą również od rodzaju promieniowania, narządu jaki został napromieniowany i rodzaju tkanki.
Miarą (uśrednioną) uwzględniającą rodzaj promieniowania oraz rodzaj tkanki jest dawka skuteczna [Sv].

Statystyczny Polak w ciągu roku od źródeł promieniowania naturalnego otrzymuje dawkę 2,7 mSv, a ze źródeł sztucznych (głównie medycznych ) - dodatkowo 0k. 0,9 mSv.

Dawki graniczne

Obowiązujące dawki graniczne dotyczą dawek napromieniowania zewnętrznego i dawki od skażeń wewnętrznych. W ich skład nie wchodzą dawki otrzymane przy wykonaniu zabiegów medycznych i dawki od tła naturalnego. Limity dawek granicznych zostały opublikowane w Monitorze Polskim nr 14/1988 są zgodne z zaleceniami Międzynarodowej Komisji Ochrony Radiologicznej.

Przy ustalaniu dawek granicznych brano pod uwagę człowieka standardowego, czyli osobę dorosłą, o wadze 70 kg, wzroście 174 cm, pracującą 8h dzienne przez 5 dni w tygodniu , spożywającą 1,5 kq żywności i 1,2 l płynów dzienne. Jego zużycie powietrza wynosi 20 m3 na dobę, w tym 10 m3 w ciągu 8h pracy.

Hipotetyczne zależności dawka - efekt

Na podstawie danych z Hiroszimy i Nagasaki przyjmuje się, że zależność dawka - efekt dla promieniowania jonizującego jest dla dużych dawek linią prostą. Dla małych dawek zależność dawka - efekt może mieć różny charakter.

1. Zależność przewiduje istnienie pewnego progu dawki poniżej którego nie występują żadne skutki.
2. Dla małych dawek skutek zdrowotny jest nieproporcjonalnie większy.
3. Ekstrapolacja liniowa zależności dla dużych dawek.
4. Zjawisko hormezy

W hipotezie liniowej dokonuje się ekstrapolacji z rejonu wielkich dawek - skąd mamy godne zaufania dane epidemiologiczne - do nieznanego obszaru małych dawek. Zgodnie z hipotezą liniową zależność między dawką a skutkiem ma postać linii prostej i nawet najmniejsza dawka, bliska zerowej, zawsze przynosi szkodę. Hipoteza ta zakłada, że nie istnieje żaden próg, poniżej którego przestają występować skutki obserwowane po wielkich dawkach promieniowania. Uważa się przy tym, że skutki popromienne są wyłącznie szkodliwe (takie jak choćby skrócenie długości życia, powstawanie nowotworów złośliwych oraz uszkodzenia genetyczne), a małe dawki nie powodują żadnych nowych, innych niż szkodliwe efektów.

Hipoteza liniowa jest całkowicie sprzeczna ze zjawiskiem hormezy, tj. z występowaniem skutków stymulujących lub ogólnie pożytecznych dla organizmu po małych dawkach czynnika, który jednocześnie jest szkodliwy w dużych dawkach

Deficyt czynnika (dawka mniejsza od D) powoduje objawy niedoboru (kolor jasnoniebieski); małe dawki (pomiędzy D i T) poprawiają stan zdrowia (kolor jasnopomarańczowy); dawki wyższe od T powodują toksyczne i inne skutki szkodliwe. N oznacza średnią dawkę naturalną promieniowania jonizującego. Linią przerywaną i ciągłą przedstawiono, odpowiednio, liniową - bezprogową i hormetyczną zależność dawka-skutek [5], [14]

Skutki dużych dawek promieniowania są dobrze udokumentowane. Bardzo duża dawka otrzymana na całe ciało w krótkim czasie powoduje śmierć napromieniowanej osoby w ciągu kilku dni. Dla niewielkich dawek promieniowania - rzędu kilku mSv - trudno określić skutek takiego napromieniowania. Trzeba by było wydzielić dwie grupy reprezentatywne danej populacji różniące się tylko jedną cechą: pochłoniętą dawką promieniowania jonizującego. A więc musieli by byś to ludzie tak samo dbający o zdrowie, palący tyle samo papierosów, pijący tyle samo skażoną wodę itd.


Do początku
Do strony tytułowej
Definicje i jednostki dozymetryczne
Dozymetria biologiczna
Zasady pracy ze źródłami promieniotwórczymi
Dozymetry - dawkomierze
O promieniowaniu

Bibliografia