TERAPIA
Radioterapia jest to leczenie przy użyciu promieniowania jonizującego nowotworów złośliwych. Jest stosowana w leczeniu skojarzonym z innymi rodzajami terapii oraz w rzadkich przypadkach samodzielnie.
Nasuwa się pytanie w jaki sposób
promieniowanie jonizujące może leczyć. Jak wiemy promieniowanie jonizujące
składa się z naładowanych cząstek, cząstki te oddziaływają z materią
jonizując ją. Tak samo dzieje się gdy promieniowanie jonizujące przechodzi
przez tkanki człowieka. Dawkę pochłoniętą promieniowania jonizującego określamy
w Gy [Grejach]. 1 Gy jest to dawka przy której substancja o masie 1 kg pochłania
energię 1J. Średnia dawka śmiertelna dla człowieka wynosi około 4 Gy
a dopuszczalna dawka roczna to 0,05 Gy. Wprowadzono równoważnik dawki liczony
w Sv [Sivertach],1 Sv jest to równoważnik dawki 1 Gy
promieniowania. Im cząstka jest cięższa tym łatwiej traci energię
więc zostaje szybciej zahamowana - zmniejsza się jej zasięg. Więc zależnie
od tego jak głęboko położona jest zmiana rakowa energia promieniowania będzie
mniejsza lub większa np. jeśli guz leży na głębokości kilku centymetrów
zastosujemy kilkumegawoltowe promieniowanie beta ponieważ zasięg promieniowania
beta wynosi 4,2 mm przy energii 1MeV. Wykres przedstawiający
zależność zasięgu promieniowania jonizującego od energii jest przedstawiony
poniżej:
Pochłonięcie energii jonizacji przez komórkę powoduje duże zmiany w procesach wewnątrz komórkowych. Na skutek działania promieniowania może nastąpić śmierć komórki lub zahamowanie procesów namnażania. Jest to pożądany efekt w przypadku komórek nowotworowych. i właśnie to jest ideą radioterapii , przy pomocy promieniowania jonizującego niszczymy lub hamujemy namnarzanie komórek nowotworowych. Napromieniowany obszar to guz i najbliższe węzły chłonne ponieważ właśnie przez węzły chłonne następują przerzuty do innych części ciała.
Problemem jest różna wrażliwość nowotworów na promieniowanie. Guzy małe są łatwiejsze do wyleczenia niż guzy duże ponieważ charakteryzują się większa czułością na promieniowanie.
W radioterapii używamy różnych rodzajów źródeł promieniotwórczych i zależnie od tego jakiego i w jaki sposób używamy inaczej ją nazywamy:
Teleradioterapia- stosujemy wiązkę promieniowania z zewnątrz.
Brachyterapia -źródło jest umieszczone wewnątrz ciała pacjenta
Radioterapia z użyciem izotopów promieniotwórczych- izotopy podajemy dożylnie lub doustnie wprowadzając je do wnętrza organizmu.
Istnieją dwa rodzaje radioterapii ( podział ze względu na cel):
Paliatywna - wtedy kiedy nie oczekujemy wyleczenia, a radioterapię stosujemy głównie przeciwbólowo. W czasie tego rodzaju terapii mniejsza wagę zwracamy na dawkę promieniowania i wynikające z niej uszkodzenia popromienne ponieważ pacjent i tak jest niewyleczalnie chory i prawdopodobnie nie dożyje skutków zbyt dużego napromienia.
Radykalna - oczekujemy wyleczenia zniszczenia guza i ewentualnych przerzutów, dlatego napromieniowujemy obszar guza i najbliższych węzłów chłonnych. Zwracamy bardzo dużą uwagę na dawkę, jednak zakładamy pewne niewielkie ryzyko uszkodzeń popromiennych.
W radioterapii używamy różnych izotopów promieniotwórczych więc istnieje również podział ze względu na energię promieniowania jonizującego :
Terapia ortowoltowa ( rentgenowska) - stosowana jest wiązka elektronów generowana w przyśpieszaczach liniowych charakteryzująca się ograniczonym zasięgiem w napromienianych tkankach. Stosowana głównie do ochrony wrażliwych narządów leżących na większych głębokościach niż obszar napromieniania.
Terapia megawoltowa - jest aktualnie zasadniczą metoda leczenia. Promieniowanie stosowane w tym rodzaju radioterapii ma duża energię i dużą przenikalność. Umożliwia to podanie dużej dawki na guzy leżące w głębi ciała. Dodatkową zaletą tego rodzaju promieniowania jest to że nie jest ono pochłaniane przez kości i chrząstki co znacznie zwiększa bezpieczeństwo radioterapii. Ten typ terapii jest stosowany przy użyciu bomb kobaltowych i akceleratorów liniowych.
Istotnym zagadnieniem dla radioterapii jest technika ułożenia pól w czasie napromieniania. Obecnie w radioterapii stosowana jest technika wielopolowa tzn. pacjent jest napromieniany kilkoma polami przeciwległymi lub krzyżowymi, pozwala to na zwiększenie dawki na guz i znaczne jej ograniczenie na zdrowe tkanki w stosunku do stosowanej dawniej technik jednego pola. Jednak stopniowo technika ta zostaje zastąpiona napromienianiem wiązką ruchomą czyli napromienianiem w trakcie którego następuje zmiana położenia wiązki wobec chorego.
Aparatami stosowanym do radioterapii są betatrony, bomby kobaltowe, bomby cezowe, akceleratory liniowe . W radioterapii, która niejednokrotnie trwa kilka tygodni, niezwykle istotne jest zakończenie leczenia w ustalonym czasie. Dlatego tak istotnym elementem jest sprzęt , który musi być niezawodny.
Radioterapia jest rozwijającą się dziedziną . Prowadzone są badania nad napromienianiem elektywnym stosowanym po zabiegach operacyjnych aby zniszczyć ewentualne pozostałości tkanek nowotworowych. Napromienianie elektywne dało dobre efekty, znacznie zmniejszając liczbę nawrotów choroby po operacjach. Kolejnym działem interesującym naukowców jest hiperfrakcjonowanie czyli napromienianie pacjenta mała dawką kilka razy dziennie, daje to szansę wyleczenia szybko narastających guzów . Interesujące badania są tez prowadzone nad metodami wprowadzania izotopów w ciało pacjenta w brachyterapii.
Wprowadzane są nowe metody radioterapii, terapia neutronowa, protonowa i mezonowa. Promieniowania tego typu maja większa gęstość jonizacji, i właśnie ta własność czyni je tak interesującymi z punktu widzenia radioterapii. Terapia mezonami π jest interesująca ponieważ piony mogą być wytwarzane w każdej reakcji jądrowej , o ile biorą w niej udział cząstki o odpowiednio dużej energii. Dawka promieniowania w przypadku tego typu terapii początkowo wzrasta bardzo wolno z głębokością aby w obszarze tzw. piku Bragga osiągnąć maksimum. Przez odpowiednie rozmycie widma energetycznego pionów można rozszerzyć obszar piku Bragga i zwiększyć obszar napromienienia. Podobne właściwości jak piony mają również ciężkie jony np. C, O.
Ciekawa okazała się również obserwacja wrażliwości pacjentów na promieniowanie, okazało się , że są pacjenci mniej i bardziej radiowrażliwi. Pracuje się nad badaniami które pozwoliłyby określić promieniowrażliwość pacjentów przed rozpoczęciem napromieniań. Pozwoliłoby to na zmniejszenie dawki u niektórych pacjentów przy zachowaniu skuteczności leczenia.
Uczeni amerykańscy i brytyjscy wprowadzają nową metodę leczenia raka - terapię borowo-neutronową- mniej szkodliwą dla chorego niż tradycyjna chemioterapia. Polega ona na wstrzyknięciu do organizmu związku zawierającego bor, wnikającego wyłącznie do komórek nowotworowych. Po zadziałaniu wiązką neutronów następuje rozszczepienie atomów tego pierwiastka, wyzwalające promieniowanie alfa - powodujące zniszczenie wyłącznie chorych tkanek.
Na pomysł tej metody leczenia uczeni wpadli już w latach trzydziestych, jak tylko odkryli, że bor odkłada się w komórkach nowotworowych. Długo jednak nie udawało się opracować substancji umożliwiającej wprowadzenie do nich odpowiedniej ilości tego pierwiastka. Pionier tych badań Frederick Hawthorne z USA twierdzi, że wraz ze swym zespołem wykrył nową substancję, bardziej "wydajną" od dotychczas znanych. W wystarczających ilościach wnika ona do jąder komórek nowotworowych, powodując zniszczenie ich DNA po naświetleniu promieniowaniem neutronowym. - Jeśli skuteczność tej metody potwierdzą badania, w przyszłości będzie można ją wykorzystać do usuwania różnego typu chorób nowotworowych - twierdzi uczony. Największą zaletą nowej metody jest, że nie niszczy zdrowych komórek, jak chemioterapia. Nie powinna zatem wywoływać poważniejszych działań niepożądanych. Można ją jednak stosować głównie w instytutach naukowych, dysponujących reaktorami nuklearnymi. Uczeni z Uniwersytetu Birmingham opracowali niedawno urządzenie, które można wykorzystać w klinikach do leczenia glejaka złośliwego - najczęściej występującego raka mózgu. Posłużyli się w nim niskoenergetycznym promieniowaniem neutronowym. Po zderzeniu z atomami boru, gromadzącego się w komórkach nowotworowych po wcześniejszym wstrzyknięciu do organizmu chorego specjalnego roztworu, promieniowanie wytwarza cząstki alfa, bezpośrednio niszczące guza. Podczas zabiegu zdrowe tkanki mózgu pozostają nienaruszone.
: