Artykuł ten poświęcony jest Leo Szi-lardowi, wybitnemu fizykowi amerykańskiemu pochodzenia węgierskiego, który wywarł wielki wpływ na fizykę i biologię obecnego stulecia, pozostając przy tym człowiekiem znanym tylko nielicznym, co znakomicie charakteryzuje tytuł artykułu.

Szilard urodził się w Budapeszcie i tam rozpoczął studia na politechnice, szybko przeniósł się na uniwersytet w Berlinie, gdzie uzyskał doktorat i zaczął pracować. Po dojściu nazistów do władzy wyjechał z Niemiec do Anglii, a potem do Stanów Zjednoczonych.

Podczas pobytu w Anglii Szilard interesował się postępami fizyki jądrowej. Przeczytawszy we wrześniu 1933 roku relację z wykładu Ernesta Rutherforda, którego zdaniem energia atomu miała pozostać niedostępna dla praktycznych zastosowań, Szilard intuicyjnie uznał, że tak być nie może. Zaczął rozmyślać na ten temat.

Pewnego dnia zatrzymawszy się na czerwonym świetle wpadła mu do głowy pewna myśl, co tak wspomina: "Kiedy światło zmieniło się na zielone i przechodziłem ulicę, nagle zaświtała mi myśl, że gdyby znaleźć pierwiastek, który przy rozbiciu przez jeden neutron wysyłałby dwa, to taki pierwiastek, skupiony w dostatecznie dużej ilości, mógłby podtrzymywać reakcję łańcuchową".

Szilard potem przez kilka tygodni, nie wychodąc z pokoju hotelowego, rozmyślał i obliczał. W marcu 1934 roku wystąpił o patent na sposób uzyskania reakcji łańcuchowej. Zdając sobie już sprawę z możliwych konsekwencji tego odkrycia, zgłoszenie złożył w Admiralicji, by zachować tajemnicę. Uważał wtedy, że odpowiednim pierwiastkiem będzie beryl, ale wspomniał też o torze i uranie, dwóch najcięższych ze znanych wówczas pierwiastków. Wkrótce wykonał osobiście doświadczenia z berylem, które przyniosły wynik negatywny. Na eksperymenty z torem i uranem zabrakło mu wtedy środków.

Kiedy na początku 1939 roku Otto Hahn i Fritz Strassmann donieśli o odkryciu rozszczepienia jądra uranu przez neutrony, Szilard natychmiast zrozumiał, że istnieje niebezpieczeństwo skonstruowania przez hitlerowskie Niemcy bomby atomowej. Postanowił więc wszelkimi sposobami zainteresować tą sprawą rząd amerykański. Namówił Alberta Einsteina, którego znał z Berlina, do wysłania listu do prezydenta Roosevelta. Einstein zgodził się i naszkicował plan listu, pozostawiając opracowanie jego treści Szilardowi.

List Einsteina, odniósł skutek i Stany Zjednoczone rozpoczęły intensywne badania. Szefem ich został mianowany Arthur Compton. Właśnie w jego laboratorium w Chicago Enrico Fermi i Szilard przeprowadzili pierwszą kontrolowaną reakcję łańcuchową.

Szilard był jedną z głównych postaci w Projekcie Manhattan konstrukcji pierwszej bomby atomowej, ale jego pozycja była trudna, ponieważ formalnie był wciąż obywatelem niemieckim. Dyrektor tego projektu, generał Leslie Groves, szybko znienawidził Szilarda i chciał doprowadzić do jego internowania.

Wskutek oporu Comptona to się nie udało, ale trudnym problemem dla administracji amerykańskiej było to, że Szilard wciąż był posiadaczem patentu na otrzymywanie reakcji łańcuchowej i nie chciał się tego wyrzec, trzymając w szachu swego prześladowcę. Posunięto się więc do szantażu. Compton musiał zawiadomić Szilarda, że zwalnia go z pracy i zażądał zwrotu wszystkich dokumentów. Mogło to oznaczać odsunięcie Szilarda od badań. Po paru miesiącach pertraktacji Szilard ustąpił i przekazał swoje prawa patentowe armii amerykańskiej.

Artykuł został przekształcony na potrzeby tej strony.

Artykuł pochodzi z:
Wiedza i Życie
http://www.wiedzaizycie.pl: Geniusz w cieniu
Artykuł nr 8/1998.

Copyright © Prószyński i S-ka SA 1996-2001.
Wszystkie prawa zastrzeżone.

http://www.wiedzaizycie.pl
(strona główna archiwum)