Ciekawym zjawiskiem, zaobserwowanym przez E. H. Halla jeszcze przed odkryciem elektronu (1879r) jest powstawanie na ściankach przewodnika różnicy potencjałów poprzecznej w stosunku do kierunku przepływu prądu, kiedy przewodnik ten umieścimy w prostopadłym do kierunku prądu polu magnetycznym. Schemat obrazujący mechanizm zjawiska Halla pokazany jest na rysunku 5.5..1.
![]() |
Kierunek przepływu prądu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Rys.5.5..1. Zjawisko Halla |
W celu wyznaczenia wartości napięcia Halla przypomnijmy wzór na siłę Lorentza (5.2.2) w przypadku występowania pola elektrycznego i magnetycznego. Zauważmy, że w przypadku równowagi obie siły musza się równoważyć i siła wypadkowa równa jest zeru, czyli mamy
|
(5.5.1) |
gdzie przez
oznaczyliśmy wartość prędkości ładunków niezależnie od znaku. Wzór
ten zapisaliśmy w postaci skalarnej, bowiem kierunki obu sił się pokrywają,
a zwroty są przeciwne. Zależność pomiędzy natężeniem pola Halla i różnicą
potencjałów ( napięciem Halla) możemy wyrazić wzorem analogicznym do wzoru (3.2.8)
dla kondensatora płaskiego
|
(5.5.2) |
Podstawiając to do wzoru (5.5.1) otrzymujemy wzór na wartość napięcia Halla
|
(5.5.3) |
Prędkość nośników nietrudno powiązać z wartością płynącego przez
przewodnik prądu. Wiedząc, że przekrój przewodnika wynosi ,
możemy wartość ładunku
przepływającego z prędkością
przez ten przekrój w czasie
zapisać
wzorem
|
(5.5.4) |
gdzie e jest wartością ładunku elementarnego, a przez n
oznaczyliśmy liczbę ładunków elementarnych w jednostce objętości (tak określoną
liczbę nazywamy koncentracją nośników). Dla rozszyfrowania wzoru
(5.5.4) zauważmy najpierw, że iloczyn
jest ładunkiem zawartym w jednostce objętości przewodnika. Z kolei, element
objętości
zawiera
te ładunki, które w czasie dt przepływają z prędkością
przez powierzchnię S. Jeśli więc ładunek w jednostce objętości
równy jest
,
to ładunek w objętości
jednostek wynosi
czyli
.
Dla uzyskania ostatniej z równości skorzystaliśmy już tylko z definicji natężenia
prądu,
.
Wzór na napięcie Halla może więc być zapisany w postaci
|
(5.5.5) |
Wielkość nazywamy
stałą Halla. Zauważmy, że mierząc napięcie Halla
przy znanym natężeniu prądu, indukcji pola magnetycznego i grubości
(mierzonej w kierunku wektora
)
użytej próbki, możemy wyznaczyć wartość koncentracji nośników w
materiale próbki oraz ich znak. Wartości te zawiera stała Halla dla danego
materiału. Stała ta charakteryzuje materiał i nie zależy od rozmiarów próbki.
Widzimy, że napięcie Halla jest odwrotnie proporcjonalne do koncentracji nośników.
Dlatego napięcie to osiąga większe wartości w próbkach wykonanych z materiałów
półprzewodnikowych, gdzie koncentracja nośników jest mniejsza. Jeśli w
danym materiale występują nośniki obu znaków, to znak stałej Halla określa
dla jakiego znaku koncentracja nośników jest większa.
Zjawisko Halla wykorzystywane jest szeroko przy pomiarach indukcji pola
magnetycznego. Ze wzoru (5.5.5) widzimy, że napięcie Halla jest proporcjonalne
do wartości wektora .
(W silnych polach magnetycznych (duże B), gdy próbka jest
w bardzo niskiej temperaturze (poniżej 1K) i nośniki ładunku
mogą się poruszać tylko w płaszczyźnie prostopadłej do wektora
(tzw. dwuwymiarowy gaz nośników ładunku) napięcie Halla przestaje zależeć
liniowo od
i zmienia się skokowo ze wzrostem indukcji magnetycznej. Jest to tzw. kwantowe
zjawisko Halla. )