Oddziaływanie promieniowania słonecznego

Słońce jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wpływa korzystnie na samopoczucie, pobudza wydzielanie wielu hormonów, umożliwia syntezę witaminy D. Jednak nadmierne korzystanie z kąpieli słonecznych może wywoływać też wiele objawów niepożądanych.

Przed promieniami słonecznymi powinni się bezwzględnie chronić ludzie o typie skóry

I (bardzo jasna, często pokryta piegami, włosy jasny blond lub rude, oczy niebieskie), którzy nigdy się nie opalą na wakacjach ze względu na brak pigmentacji.

Typ II (skóra jasna, włosy blond do brązowych, oczy niebieskie, zielone lub szare) wykazuje znaczną skłonność do oparzeń.

Typ III (skóra jasnobrązowa, włosy ciemnoblond lub brązowe) mogą się opalać i występuje u nich wyraźna opalenizna.

Typ IV (skóra brązowa lub oliwkowa, włosy ciemnobrązowe) - ekspozycja na słońce nie wywołuje u nich oparzeń.

Promieniowanie elektromagnetyczne UV, charakteryzujące się długością fali krótszą od promieniowania widzialnego. Odsłonięta skóra podlega działaniu pełnego zakresu promieniowania słonecznego.

Zmiany skórne zależą przede wszystkim od promieniowania ultrafioletowego (UV), będącego jedną ze składowych widma światła słonecznego.

Promieniowanie UV dzielimy na dwa podstawowe zakresy: krótszy zakres to tzw. promieniowanie rumieniotwórcze - UVB (długość fali 290 - 320 nm), dłuższy zakres to promieniowanie UVA (długość fali 320 - 400 nm), przed którym - w odróżnieniu od UVB - nie chroni nas nawet szkło. Ponadto, w zakresie promieniowania UVA wyróżnić można promienie UVA 1 o długości fali 340 - 400 nm i promienie UVA2 o długości fali 320 - 340 nm.

Jest to międzynarodowy standard pomiaru (UV) emitowanego przez Słońce. Skala Indeksu UV zawiera się od 0 do 16, jednak zarówno w Polsce jak i na prawie całym świecie, nie spotyka się wartości większych niż 10

UV Indeks	Opis	Reprezentowany przez kolor	Rodzaj ochrony
1-2	Brak zagrożeń dla zdrowego człowieka	Zielony	Noszenie okularów przeciwsłonecznych. Noś je, jeśli leżący na ziemi śnieg odbija promieniowanie słoneczne lub jeśli masz bardzo wrażliwą skórę.
3-5	średnie zagrożenie podczas dłuższego przebywania na słońcu	Żółty	Noś okulary przeciwsłoneczne, ochraniaj ciało ubraniami i nakryciem głowy. W południe, gdy promieniowanie jest najintensywniejsze, poszukaj zacienionego miejsca.
6-7	Wysokie i bardzo wysokie zagrożenie podczas dłuższego przebywania na słońcu	Pomarańczowy	Noś okulary przeciwsłoneczne, używaj kremów z filtrem SPF 15 lub wyższym Ochraniaj ciało jasnymi ubraniami oraz nakryciami głowy, ograniczaj czas przebywania na słońcu od 2-3 godzin przed i po górowaniu Słońca (od około 11:00 do 16:00 w lecie).
8-10	Bardzo wysokie zagrożenie podczas przebywania na słońcu	Czerwony/różowy	Ochraniać się w sposób podany powyżej. Dodatkowo należy jeszcze bardziej troszczyć się o skórę, gdyż może wystąpić bardzo szybkie opalenie, a nawet oparzenie.
11+	Ekstremalne zagrożenie podczas przebywania na słońcu	fioletowy	Stosuj wszelkie metody ochrony wliczając w to: okulary przeciwsłoneczne, kremy z filtrem i inne. Ochraniaj ciało nosząc koszulki z długim rękawem oraz spodnie; noś szerokie, jasne kapelusze. Ograniczaj czas przebywania na Słońcu do minimum.

Słońce wywołuje wiele niekorzystnych efektów, z których najważniejsze to przedwczesne starzenie się skóry i oczu.

Promieniowanie UVB jest zakresem widma odpowiedzialnym za rumień, czyli oparzenie słoneczne. Jest to również ten zakres promieniowania, który wywołuje opaleniznę trwałą. W późniejszym okresie może spowodować nowotwory skóry. Promieniowanie UVA odpowiedzialne jest za odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne oraz jest podstawowym zakresem widma odpowiedzialnym za przyśpieszone starzenie skóry. W mniejszym stopniu powoduje również zbrązowienie skóry. Nie jest ono pozbawione działania zwiększającego ryzyko zachorowania na raka skóry.

Najczęstszym ostrym odczynem posłonecznym jest oparzenie. Oparzenie pojawia się na obszarze skóry poddanemu bezpośredniemu działaniu światła i polega na wystąpieniu rumienia ( zaczerwienienie skóry) i uczuciu pieczenia. Rumień jest to najczęściej widoczny objaw uszkodzenia skóry wywołanego światłem. Czasami pojawiają się również pęcherze. Rumień skóry jest wykładnikiem stanu zapalnego powstałego w następstwie uszkodzenia komórek naskórka.

Następstwem oparzenia słonecznego może być bliznowacenie lub - częściej - powstanie trwałych zmian barwnikowych, np. piegów lub innych ciemnych plam czy odbarwień. Najczęściej jednak niewielki rumień nie pozostawia żadnych trwałych śladów na powierzchni skóry.

Wiele publikacji wskazuje obecnie na fakt, że każdy epizod rumienia w dzieciństwie zwiększa ryzyko odległego zachorowania na nowotwory skóry ( w wieku dojrzałym, nawet po 50 -70 roku życia).

W wielu pracach naukowych zwraca się obecnie uwagę na zależność między nasłonecznieniem skóry u dzieci a liczbą znamion barwnikowych zwykłych. Osoby narażone na nadmierną ekspozycję na światło słoneczne, przy braku odpowiedniej ochrony skóry w dzieciństwie, mają większą ilość znamion barwnikowych. Znamiona barwnikowe to nie tylko defekt kosmetyczny, ale również jeden z uznanych czynników ryzyka rozwoju czerniaka złośliwego (melanoma malignum), jednego z najbardziej złośliwych nowotworów człowieka.

Drugim czynnikiem zwiększającym odległe ryzyko zachorowania na ten nowotwór jest sporadyczne eksponowanie skóry noworodków i niemowląt oraz skóry dzieci starszych, szczególnie z jasną karnacją skóry (fototyp l i ll wg Fitzpatricka - patrz dalej) na działanie promieniowania UV. Wynika z tego, że za zachorowanie na czerniaka złośliwego lub niebarwnikowego raka skóry np. po 20-40 latach, odpowiedzialna może być nadmierna ekspozycja skóry na światło słoneczne do 18 roku życia.

Fotostarzenie, czyli starzenie się skóry pod wpływem słońca (promieniowania ultrafioletowego).

Objawami fotostarzenia są zmarszczki, poszerzone naczynka krwionośne, obszary ścienienia skóry o nieregularnym kształcie, brunatne plamy, bruzdy. Od starzenia fizjologicznego fotostarzenie odróżnia się nasileniem wyżej wymienionych zmian, które pojawiają się dużo wcześniej (nawet o kilkadziesiąt lat). Obecnie, w okresie kultu słońca, osoby bez fotouszkodzenia skóry należą do rzadkości. Bardzo często już u osób przed 30 rokiem życia widać symptomy fotostarzenia.

Podstawową "korzyścią" wynikającą z narażania się na promieniowanie UV jest opalenizna, dzięki której możemy czuć się atrakcyjniejsi. światło korzystnie wpływa również na nasza psychikę, poprawia nastrój, ma działanie przeciwdepresyjne, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Trzeba jednak wiedzieć, że to działanie związane jest ze światłem widzialnym, a nie ultrafioletowym.

Podstawowym elementem jest unikanie bezpośredniej ekspozycji skóry na światło słoneczne. Częstym argumentem rodziców i czasami także lekarzy, przemawiającym za korzystnym działaniem promieniowania UV na organizm niemowlęcia, jest zwiększenie syntezy witaminy D. Obecnie wszystkie niemowlęta objęte są profilaktyka rozwoju krzywicy, dlatego otrzymują preparaty witaminy D doustnie w ilościach wystarczających na pokrycie ich dużego w tym okresie zapotrzebowania. Nie ma obecnie żadnego racjonalnego uzasadnienia narażania noworodków i niemowląt, jak również dzieci starszych, na bezpośrednie działanie promieniowania UV.

W jakim wieku należy zapoczątkować ochronę skóry przed promieniowaniem słonecznym?

Już w okresie noworodkowym, a następnie kontynuować przez okres całego dzieciństwa i życia.

- Unikać słońca w południe (miedzy 11 a 15 w naszych rejonach geograficznych).

Podstawową metodą profilaktyki przeciwsłonecznej jest obecnie stosowanie zewnętrznych środków chroniących przed światłem - kosmetyków zawierających filtry przeciwsłoneczne. Preparaty te podzielić można na 2 duże grupy: związki chemiczne i fizyczne. Na skórę dzieci, które nie ukończyły 6 miesiąca życia stosować można kosmetyki zawierające tylko i wyłącznie filtry fizyczne, są to np. kosmetyki z tlenkiem cynku oraz dwutlenkiem tytanu. Dwutlenek tytanu przepuszcza jednak pewien zakres promieniowania UVA.

U dzieci starszych, szczególnie takich, które ukończyły 2 rok życia, należy stosować kosmetyki zawierające zarówno filtry fizyczne jak również filtry chemiczne.

Kosmetyk taki powinien być nałożony na wszystkie odsłonięte partie skóry na 15-30 minut przed wyjściem z domu. Nakładanie kosmetyku należy powtarzać co 2 godziny.

Dlaczego odcienie naszej skory są różne i dlaczego niektóre osoby opalają się szybko?

Znamy obecnie kilka podstawowych barwników skóry, ogólnie nazywanych melaninami. Najważniejsze to eumelanina - barwnik brązowo-czarny występujący w przewadze u ludzi z ciemną karnacją skóry i feomelanina - barwnik żółto-czerwono-brązowy charakterystyczny dla blondynów i osób z rudymi włosami.

Typy skóry, zawierające w przewadze eumelaninę (murzyni, rasa żółta i ciemne karnacje rasy białej) wykazują mniejszą wrażliwość na ekspozycję słoneczną, co daje w konsekwencji mniejsze ryzyko uszkodzeń skóry pod wpływem promieniowania UV.

W oparciu o reakcje skóry w czasie pierwszych 30 minut ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe prof.Fitzpatrick wyróżnił 6 podstawowych fototypów skóry:

Osoby z fototypem skóry nr.1 nigdy nie powinny się opalać, ponieważ nie uda im się osiągnąć opalenizny, natomiast osoby charakteryzujące się fototypem nr. IV są narażone w większym stopniu na powstanie równych przebarwień - plam barwnikowych, ostudy (przebarwienie wokół ust), szczególnie w okresie ciąży i w przypadku stosowania pigułek antykoncepcyjnych.

- Zwracaj uwagę żeby dzieci były ubrane i bawiły się wyłącznie w cieniu - szczególnie od godz. 11 do 15.- Pilnuj, aby dziecko zawsze nosiło kapelusz z szerokim rondem. Dobry strój to przewiewne ubranie z długim rękawem. Pamiętajmy, że promieniowanie UVA przenika także przez ubranie, szczególnie przez cienkie materiały. Mokre kostiumy kąpielowe nie zatrzymują w 100% promieniowania UV.

- Zawsze stosuj u dzieci kosmetyki z filtrami ochronnymi (ze współczynnikiem ochrony SPF min. 15) przeznaczone wyłącznie dla dzieci i takie, które na opakowaniu zawierają informację, że chronią zarówno przed promieniowaniem UVB jak i UVA. Nakładaj filtry ochronne na wszystkie partie skory, również na usta, nos, uszy. Dużą pomocą ułatwiająca dokładne pokrycie skóry są preparaty delikatnie zabarwiane.

- Nie żałuj kosmetyku - aby ochrona była skuteczna musisz zastosować odpowiednią dawkę.

- Chroń oczy dziecka - powinno ono nosić okulary przeciwsłoneczne, najlepiej kupione u optyka.

- Nie zapominaj o ustach - zabezpiecz je pomadką ochronną - czerwień wargowa to również częste miejsce powstawania raka skóry.

- Nakładaj kosmetyki z filtrami ochronnymi nie później niż 15 - 20 minut przed wyjściem na słońce.

- Ryzyko uszkodzenia skóry przez słońce jest większe na dużych wysokościach - np. podczas wspinaczki w górach, gdy jest dużo śniegu, nad wodą. Nie zapominaj, że słońce niszczy skórę również w pochmurne dni.

- Kosmetyki z filtrami przeciwsłonecznymi powinny być nakładane na skórę co 3-4 godziny (najlepiej co 2 godz.), również po każdej kąpieli i spoceniu się.

- kosmetyk wodoodporny to taki, który zachowuje aktywność przez 40 minut przebywania w wodzie

- kosmetyk extrawodoodporny to taki, który zachowuje swoje właściwości przez 80 minut przebywania w wodzie.

- Obserwuj skórę dziecka, szczególnie znamiona. Jeżeli zauważysz zmianę zabarwienia, powiększenie się czy krwawienie, a także czerwoną obwódkę wokół znamienia - niezwłocznie zgłoś się do lekarza.

- jeżeli dziecko zażywa jakieś leki, spytaj swojego lekarza czy nie są to związki fotouczulające.

- nie stosuje się na skórę przed opalaniem żadnych kosmetyków ani leków, które nie są przeznaczone do opalania.

SPF - faktor ochronny przed promieniowaniem słonecznym. Oznacza stosunek ilości promieniowania ultrafioletowego powodującego oparzenie podczas stosowania filtra do ilości promieniowania powodującego taki sam stopień oparzenia bez jego zastosowania. W dużym uproszczeniu oznacza to, że jeżeli bez filtra rumień u danej osoby pojawi się po 20 minutach, to po zastosowaniu filtr SPF=15 czas ten wydłuży się do 300 minut i rumień rozwinie się na skutek przebywania na słońcu przez 5 godzin. Nie oznacza to jednak, że można przebywać bezpiecznie na słońcu przez 5 godzin zamiast 20 minut.

Wskaźniki IPD lub PPD - określają zdolność do ochrony przed promieniowaniem UVA.

Po upalnym dniu, nie wolno zapomnieć o odpowiednim nawilżeniu skóry kosmetykiem nawilżającym, najlepiej specjalnym preparatem przeznaczonym do używania po opalaniu.