Z podobnych powodów rosnące narządy dzieci i młodzieży wykazują znacznie większą promienio-wrażliwość niż narządy osób dorosłych. Jednak najbardziej promieniowrażliwe są  rozwijające się tkanki i narządy ludzkiego zarodka.  Okres rozwoju tkanek i narządów, nazywany organogenezą, trwa od drugiego do ósmego tygodnia ciąży. Jest to więc szczytowy okres promieniowrażliwości  człowieka.

Aberracje chromosomowe typu translokacji nie zakłócają podziału komórki, ponieważ morfologia chromosomów z translokacjami nie odbiega od normy. Powstawaniu translokacji towarzyszy jednak przemieszczanie materiału genetycznego z jednego chromosomu na drugi, które może zmienić zarówno funkcje jak i aktywność poszczególnych genów. Takie mutacje są  cyklu 

                    [6]                                szczególnie groźne w genach odpowiedzialnych za naprawę DNA i kontrolę  komórkowego. Komórka somatyczna, która jest nosicielem właśnie takiej mutacji, może bowiem wejść na tzw. tor mutacyjny. To oznacza, że w każdym kolejnym pokoleniu tej komórki, może pojawić się komórka potomna z dodatkową mutacją. Z czasem może nagromadzić się tyle różnorodnych mutacji, że komórka,  która je odziedziczy, zmieni swój wygląd i całkowicie wyłamie się spod kontroli genów. Nazywamy to transformacją nowotworową, ponieważ tylko komórki nowotworowe wykazują zdolność do niekontrolowanych podziałów komórkowych, swoisty metabolizm oraz możliwość wędrowania z prądem krwi do innych  narządów i  tworzenie tam  przerzutów.

Popromienne mutacje w komórkach somatycznych mogą więc, ale nie muszą, zapoczątkować powstawanie nowotworów popromiennych. Organizm dysponuje bowiem rozbudowanymi i sprawnie działającymi mechanizmami obrony przed ewentualnymi skutkami nie naprawionych lub błędnie naprawionych uszkodzeń DNA. Jeśli więc ilość uszkodzeń jest na tyle duża, że przekracza pewien próg tolerancji, komórka może zostać skierowana na drogę apoptozy. Ten rodzaj śmierci komórkowej ma zapobiec podziałowi zmutowanej komórki i jej wejściu na tor mutacyjny. Wśród zmutowanych komórek bardzo częstym zjawiskiem jest także opóźniona śmierć mitotyczna. Gdy doszło już do transformacji, to zmienione antygenowo komórki nowotworowe mogą jeszcze zostać rozpoznane jako nieprawidłowe i usunięte przez układ odpornościowy. Na transformację nowotworową szczególnie podatne są komórki macierzyste oraz  komórki rosnących tkanek i narządów.                  [7]                      Widać to wyraźnie na przykładzie gruczołu piersiowego i tarczowego, ponieważ zapadalność na nowotwory sutka i tarczycy wyraźnie spada po okresie pokwitania.

            Nowotwory popromienne pojawiają się z dużym opóźnieniem czasowym, nazywanym okresem utajenia. Najkrótszy okres utajenia występuje w przypadku białaczek. Wynosi on dwa lata. W przypadku innych rodzajów nowotworów czas utajenie może sięgać nawet kilkunastu lat. Promieniowanie nie wywołuje jednak żadnego charakterystycznego nowotworu, a jedynie zwiększa prawdopodobieństwo występowania tych, które z większą lub mniejszą częstością pojawiają się w całej populacji ludzkiej.  Jednak w porównaniu z  takimi chemicznymi czynnikami rakotwórczymi jak azbest, benzen czy niektóre składniki dymu tytoniowego, promieniowania  okazuje się być dużo słabszym karcynogenem [8].

Wszystkie skutki promieniowania, które obserwujemy u napromienionych osób nazywamy skutkami somatycznymi.  Te, które  ujawniają się  w ciągu godzin, dni lub tygodni określamy jako wczesne skutki somatyczne. Skutki ujawniające się po upływie miesięcy lub lat zaliczamy do  późnych skutków somatycznych. Do skutków wczesnych zaliczamy:

1. zespół szpikowy, żołądkowo-jelitowy i mózgowy choroby popromiennej;
2. rumień skóry;
3. czasową lub trwałą bezpłodność.

Skutki ujawniające się po upływie miesięcy lub lat od napromienienia to tzw.  późne skutki somatyczne. Są to

1. zmniejszenie się ilości komórek miąższowych (funkcjonalnych) w narządach o wolnej wymianie komórkowej;
2. zmętnienie soczewki oka (zaćma);
3. nierównomierne odkładanie się pigmentu w skórze;
4. przyśpieszone starzenie, które polega na stwardnieniu naczyń krwionośnych i zwłóknieniu narządów w wyniku agregacji koleganu.

Jednak  za najważniejsze skutki późne uważamy nowotwory  takich tkanek i narządów jak: szpik kostny, okrężnica, żołądek, płuca, pęcherz moczowy, gruczoł piersiowy, wątroba, przełyk, skóra i powierzchnia kości.

Skutki mogące wystąpić u potomstwa napromienionych osób nazywamy dziedzicznymi  i  z  samej  definicji  zaliczamy  do  skutków   późnych.Występowanie  skutków dziedzicznych obserwujemy u  potomstwa napromienionych owadów i gryzoni. Ich przyczyną są mutacje punktowe i aberracje  chromosomowe w  komórkach  rozrodczych jednego (dowolnego) z  rodziców.  Mimo, że skutkiem napromieniania ludzkich komórek rozrodczych są również  mutacje i aberracje chromosomowe, dotychczas nie zaobserwowano występowania wad lub chorób genetycznych u potomstwa napromienionych osób. Przypuszczalnie u ludzi prawdopodobieństwo wystąpienia skutków dziedzicznych, nawet po dużych dawkach promieniowania, jest znikomo małe w porównaniu z naturalnie występującymi defektami genetycznymi [9]. Ocenia się, że około 13% wszystkich żywo urodzonych dzieci wykazuje mniej lub bardziej poważne naturalne defekty genetyczne

                                                                                                                                                 [10]   

2. Deterministyczne i stochastyczne skutki promieniowania.

Następstwa napromienienia organizmu człowieka zależą od szeregu czynników fizycznych i biologicznych.  Czynnikami tymi są:

1.      dawka promieniowania;

2.      moc dawki;

3.      rozmiar napromienionego obszaru ciała;

4.      rodzaj i energia promieniowa;

5.      wiek w chwili ekspozycji;

6.      różnice we wrażliwości poszczególnych tkanek i narządów na indukcję nowotworów popromiennych;

7.     rzadkie choroby lub predyspozycje genetyczne, które zwiększają ryzyko indukcji nowotworów popromiennych ;

Spośród wymienionych czynników fizycznych najważniejsza jest dawka promieniowania. Wpływ wielkości dawki na rodzaj i czas wystąpienia następstw popromiennych u człowieka uwzględnia podział na  skutki stochastyczne i deterministyczne [11].

Za skutki deterministyczne, uznaje się te, które w krótkim czasie  po przekroczeniu określonej dawki progowej pojawiają się u wszystkich napromienionych osób. Ich przyczyną jest nieodwracalny spadek  komórek  poniżej poziomu, który jest niezbędny do funkcjonowania szczególnie ważnych tkanek i narządów organizmu.

Wysokość progu dawki dla skutków deterministycznych jest różna dla różnych tkanek i narządów.Równoważne dawki progowe dla niektórych skutków deterministyczych  zostały przedstawione w poniższej tabeli (dane wg [1]).

ALI (Annual Limit of Intake)  -  jest to wniknięcie danego nuklidu promieniotwórczego w ciągu roku drogą pokarmową, oddechową lub przez skórę u człowieka umownego powodujące dawkę obciążającą równą odpowiedniej dawce granicznej [19]. Wielkość ta jest wyrażana w jednostkach aktywności czyli bekerelach [Bq].

Stężenie promieniotwórcze (ang. activity concentration) - jest to aktywność nuklidu lub nuklidów promieniotwórczych odniesiona do masy albo objętości materiału, w którym substancja promieniotwórcza jest rozłożona [14].
Jednostką stężenia promieniotwórczego jest odpowiednio bekerel na kilogram [Bq kg^-1] lub bekerel na metr sześcienny  [Bq m^-3].

Substancje promieniotwórcze rozmieszczone są na naszej planecie dość nierównomiernie. Stosunkowo dużo jest ich w skałach osadowych i w glebie. Ściany naszych domów, zwłaszcza wykonane z cegły i betonu osłaniają nas w pewnej mierze przed promieniowaniem kosmicznym i promieniowaniem z gleby, ale jednocześnie wysyłają znacznie więcej promieniowania g do wnętrza budynków. Nasze domy budowane są zwykle z surowców lokalnych. Jeśli zatem surowce te (kamień czy glina) wykazują podwyższoną radioaktywność, wówczas i ściany naszych domów są silniej promieniotwórcze. To czy dane surowce wykazują radioaktywność zależy od zawartości w nich radionuklidów. W przyrodzie występuje ich 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych i należą one głównie do szeregu uranowego i torowego [21]. Pierwiastki promieniotwórcze gromadzą się głównie w skałach typu granitodów. Natomiast w skałach zasadowych i ultrazasadowych występowanie ich  znacznie mniejsze. Na świecie znane są miejsca, gdzie naturalne promieniowanie kilkadziesiąt razy przekracza wartość przeciętnego. Są to miejsca, gdzie znajdują się w podłożu pokłady jakichś minerałów czy uranu. Jednym z takich minerałów jest monacyt, który w swoim składzie zawiera 11% toru. Miejscem gdzie znajdują się złoża tego minerału są stany Karela i Madras w Indiach. Drugim głównym izotopem, który występuje w skorupie ziemskiej jest uran ²³⁸U, ²³⁵U. Bardzo bogate złoża uranu występują w Kanadzie, USA, Nigrze, RPA i Gabonie. W Europie górnictwo uranowe już zamiera. Do niedawna wydobywano go w Czechach, Niemczech i Francji [22].

Radon

Radon jest największym źródłem promieniowania naturalnego. Sam jest gazem mało aktywnym chemicznie, jednak emituje promieniowanie a. Nie jest więc zbyt  groźny, bo organizm ludzki szybko się go pozbywa. Groźne są natomiast jego pochodne, a więc substancje powstałe w wyniku rozpadu radonu. Osadzają się one w płucach, emitując tam  promieniowanie a. Pomimo tego, że to promieniowanie ma niewielki zasięg, może niszczyć tkanki żywe wewnątrz organizmu. Radon powstaje w wyniku  rozpadu szeregu uranowo-torowego. Wartość emisji radonu zależy od budowy geologicznej podłoża. Przede wszystkim ważna jest ewentualna możliwość migracji i akumulacji oraz od koncentracji uranu i toru. Jakiekolwiek uskoki czy spękania są idealnym torem do przemieszczania się radonu. Wychodząc na powierzchnie Ziemi może on się gromadzić w tak zwanych pułapkach. Pułapkami tymi są niestety najczęściej budynki, gdzie stężenie radonu jest dużo większe niż na wolnym powietrzu. Większość tych budynków,                                  [23]                                                    to domy mieszkalne, gdzie na działanie radonu narażone są całe populacje ludzi. Dlatego należy często wietrzyć mieszkania aby obniżać stężenie tego gazu. Należy również pamiętać, o tym że więcej radonu wydobywa się ze ścian wykonanych z żużla i popiołów, z kamienia(granitu) i cegły niż z  drewna i betonu. Ważnym też czynnikiem jest to jak dobrze odizolowany jest budynek od podłoża. Radon może również zawierać się w wodach pitnych których źródła pochodzą ze skał  granitoidowych. Aby uzyskać więcej informacji o radonie polecamy stronę:

http://www.unipress.waw.pl/~wojdyr/radon/rak.html

2.Promieniowanie naturalne wzmożone przez człowieka

Postęp cywilizacyjny sprawił, że człowiek poprzez swoją działalność powoduje podwyższenie promieniowania naturalnego. Dotyczy to zarówno osób indywidualnych jak i całych populacji czy dużych regionów. Węgiel, torf gaz ziemny i ropa naftowa zawierają w sobie domieszki pierwiastków promieniotwórczych, najważniejsze z nich to: ⁴⁰K oraz  ²³⁸U, ²³²Th i ich pochodne.  Ludzie mieszkający w pobliżu elektrowni węglowych narażeni są na wdychanie pyłów pochodzących wskutek spalania węgla. Przykładowo nowoczesna elektrownia węglowa  o mocy 1GW_e powoduje, roczna zbiorowa dawka efektywna, tzn. odniesiona do narażenia całego ciała, wynosi  około 0,5 osoboSv. W przypadku starszych elektrowni jest to wartość rzędu  6 osoboSv. W przypadku spalania ropy naftowej i gazu ziemnego dawki te są o kilka rzędów                                [24]                          wielkości mniejsze[1].

Również pewien wkład do dawki jaką otrzymujemy ma wykorzystywanie minerałów fosforanowych.. Minerały te wykorzystuje się do produkcji nawozów sztucznych, czystego fosforu i różnych związków chemicznych. Złoża te  zawierają duże domieszki ²³⁸U. Roczna kolektywna dawka efektywna otrzymane  w wyniku stosowania nawozów sztucznych oceniana jest na 10000 osoboSv. Ponadto naturalne źródła promieniowania, stosowane są w medycynie. To również podnosi wartość dawki jaką otrzymuje człowiek [1]. Na wzmożone promieniowanie naturalne narażeni są przede wszystkim górnicy w kopalniach rudy uranowej i innych metali oraz węgla.

3. Dawki promieniowania naturalnego.

Skutek biologiczny obu składowych jest prawie taki sam, natomiast sposoby ochrony zupełnie odmienne.  

Z napromieniowaniem zewnętrznym mamy do czynienia wtedy gdy źródło promieniowania znajduje się na zewnątrz organizmu.

Przykładem takich źródeł są:

ˇ        aparat rentgenowski,

ˇ        urządzenie do tele-gamma terapii,

ˇ        defektoskop izotopowy,

ˇ        szereg zamkniętych źródeł promieniowania (t.zn. znajdujących się w szczelnej obudowie)

Narażenie potencjalne to narażenie jakie może stwarzać źródło w sytuacjach awaryjnych, gdy znajduje się ono poza kontrolą człowieka. Jest ono niewspółmiernie większe od narażenia (napromienienia) rzeczywistego, akceptowanego przez człowieka i jest hipotetycznie największym zagrożeniem jakie może stwarzać dane źródło promieniowania.

Napromieniowaniem wewnętrznym nazywamy napromieniowanie od źródeł znajdujących się wewnątrz organizmu.

Taki stan narażenia wewnętrznego możemy nazwać rzeczywistym. W odróżnieniu od narażenia potencjalnego, kiedy substancja promieniotwórcza znajduje się jeszcze na zewnątrz organizmu człowieka i jest rozproszona w jego otoczeniu, np. powietrzu, wodzie, żywności itp.

Wyróżnia się następujące drogi wchłonięcia substancji promieniotwórczych prowadzące do napromieniowania wewnętrznego:

Skażeniem promieniotwórczym nazywamy zanieczyszczenie terenu, wody, powietrza, żywności, powierzchni różnego rodzaju przedmiotów i obiektów, a także ludzkiego ciała substancjami promieniotwórczymi.

Skażenia promieniotwórcze, na które narażeni są pracownicy w normalnych warunkach pracy, powstają w zakładach gdzie są produkowane, stosowane lub przetwarzane otwarte źródła promieniowania.

Wynikiem eksplozji bomb atomowych w atmosferze jest niszcząca fala uderzeniowa od rozgrzanego do kilku milionów stopni Celsjusza centrum wybuchu, a następnie grzyb atomowy unoszącego się, rozgrzanego gazu z cząsteczkami pyłu sięgającego górnych warstwa atmosfery. Po kilku godzinach cięższe cząstki opadają na Ziemię dając radioaktywny opad lokalny, natomiast powstała chmura radioaktywna krąży dookoła kuli ziemskiej przez 5 - 10 lat i powoduje skażenie ogólnoświatowe. Około 80% wszystkich produktów radioaktywnych wybuchu ma okres połowicznego zaniku krótszy od 1 dnia i w minimalnym stopniu dociera do powierzchni Ziemi - pozostałe nieliczne izotopy promieniotwórcze są przyswajane przez rośliny oraz organizmy zwierząt, a także ludzi i gromadzone w nich. 

                                   [25]

Izotopy, które przedostaną się do organizmu człowieka przez układ oddechowy i pokarmowy - stanowią groźne źródło wewnętrznego promieniowania, mogą one przez długi czas pozostawać w żywych tkankach. W krótkim czasie po przedostaniu się produktów rozszczepień do atmosfery najgroźniejszy dla organizmu jest izotop jodu ¹³¹J.

Izotop ¹³¹J, który znalazł się w organizmie, jest wchłaniany prawie całkowicie i gromadzony w tarczycy, zanika jednak dosyć szybko  w wyniku krótkiego okresu fizycznego półrozpadu (8 dni) i wydzielania w procesach fizjologicznych. 

Po długim czasie o aktywności produktów rozszczepienia decydują izotopy strontu i cezu : ⁹⁰Sr, ¹³⁷Cs. Podkreślić należy szczególną szkodliwość dla organizmu izotopu ⁹⁰Sr związaną z jego chemicznym podobieństwem do wapnia. Podlega on tym samym procesom chemicznym, jest materiałem budowy kości, a jego promieniowanie b pochłaniane wewnątrz organizmu może powodować uszkodzenia szpiku kostnego, białaczkę i nowotwory kości.

¹³⁷Cs gromadzi się w mięśniach stosunkowo słabo wrażliwych na działanie promieniowania i jest usuwany z organizmu znacznie szybciej niż stront. 

Ponieważ podstawowym źródłem skażeń dla człowieka jest pokarm roślinny i pochodne produkty zwierzęce należy szczególnie kontrolować: mleko, jarzyny, owoce i zboże. Sygnałem alarmowym dla nasilenia kontroli skażeń są przypadki awarii instalacji jądrowych.

3.Narażenie zawodowe

Narażenie wynikające z wykonywania czynności zawodowych.

Napromieniowanie musi być kontrolowane i ograniczone do niezbędnego minimum. Kontrola to przede wszystkim pomiary promieniowania. Przy pracy ze źródłami otwartymi (tzn. tam gdzie istnieje możliwość przechodzenia substancji promieniotwórczych do środowiska) oraz pomiary skażeń. W miarę potrzeby wymagana jest kontrola dawek indywidualnych i skażeń osobistych.

Ograniczenie napromieniowania to:

Podstawowe postanowienia dotyczące narażenia zawodowego:

Pracodawcy powinni zapewnić pracownikom narażonym zawodowo na promieniowanie:

a) ograniczenie narażenia zgodnie ze stosownym Rozporządzeniem Rady ministrów

b) zoptymalizowanie ochrony i bezpieczeństwa pracy, zgodnie z Wymaganiami Podstawowych Norm

c) sporządzenie i udostępnienie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej środków bezpieczeństwa i ochrony pracy zgodnej z wymogami Norm

d) określenie sposobu postępowania, procedur i struktur organizacyjnych istotnych w ochronie, wdrażających odpowiednie Normy,  a dotyczących rozwiązań technicznych przyjętych w celu kontroli narażenia

e) właściwe wyposażenie w urządzenia ochronne i aparaturę do pomiarów kontrolnych oraz powołanie służby ochrony i bezpieczeństwa

f) nadzór zdrowotny

g) system szkoleń z zakresie ochrony i bezpieczeństwa radiologicznego oraz odpowiedni personel

h) mozliwość konsultacji i współpracy z pracownikami w zakresie ochrony (na podstawie [22])

Pracownicy sa zobowiązani:

a)do przestrzegania wszelkich przepisów oraz procedur ochrony i bezpieczeństwa okreslonych przez pracodawcę

b)właściwie wykorzystywać środki ochronne oraz przyrządy do pomiarów kontrolnych

c)współdziałać z pracodawcą w realizacji programów nadzoru zdrowotnego

d)powstrzymywać się od działania zwiększającego ryzyko narażenia zawodowego

e)wykorzystywać dostępną wiedzę z zakresu ochrony i bezpieczeństwa (na podstawie [26])

Warunki zatrudnienia :                                                                                                                              [57]

a)kobiet w ciąży

  -kobieta będąca pracownikiem w momencie uświadomienia sobie faktu bycia w ciąży, zobowiązana jest zgłosić ten fakt

   pracodawcy aby zmienić dotychczasowe warunki pracy (o ile zachodzi taka potrzeba)

  -zawiadomienie o tym fakcie nie może stać się powodem odsunięcia od pracy, lecz warunki jej moga ulec zmianie w celu

    zapewnienia płodowi ochrony właściwej osobom postronnym

b)osób młodocianych

  -narażeniu zawodowemu nie może podlegać osoba przed ukonczeniem 16 roku życia

  -osoby niepełnoletnie mogą pracować na terenie kontrolowanym jedynie w celach szkoleniowych i pod odpowiednim 

    nadzorem (na podstawie [26])

Tereny kontrolowane i nadzorowane:

Podstawowe wymagania dotyczące terenów kontrolowanych i nadzorowanych:

a)granice terenu kontrolowanego i nadzorowanego oznacza się znakami ostrzegawczymi oraz  tablicami informacyjnymi podającymi rodzaj źródeł promieniotwórczych i związane z nimi zagrożenie, które umieszcza się przy wejściu na teren kontrolowany, w przypadku terenu poza pomieszczeniem zamkniętym umieszcza się je w odstępach nie większych niż 10 m;

b)dostęp do terenu kontrolowanego, ograniczony przez zastosowanie środków technicznych, w szczególności drzwi, bram lub widocznych blokad mają:

   -zatrudnieni na tym terenie pracownicy,

   -pacjenci poddawani zabiegom diagnostycznym lub terapeutycznym,

   -za zgodą kierownika jednostki organizacyjnej inne przeszkolone osoby wyposażone w dawkomierze osobiste oraz

    identyfikatory,

c)dostęp do terenu nadzorowanego i jego opuszczanie przez osoby inne niż pracownicy zatrudnieni na tym terenie podlega rejestracji.

d)dla terenu kontrolowanego i nadzorowango opracowuje się instrukcje pracy, odpowiednie do zagrożenia związanego z występującymi źródłami i wykonywanymi czynnościami.

Na terenie kontrolowanym na którym występuje możliwość rozprzestrzeniania się skażeń promieniotwórczych, zapewnia się:

1) przy wejściu - możliwość zmiany odzieży osobistej na odzież roboczą oraz pomiar skażeń osobistych i wnoszonego sprzętu;

2) przy wyjściu - pomiar skażeń osobistych i wynoszonego sprzętu oraz środki i urządzenia do usuwania tych skażeń, zależne od prowadzonych prac, a także zamianę odzieży roboczej na osobistą i pojemniki na skażoną odzież roboczą.

Warunki wykonywania pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy na terenach kontrolowanych i nadzorowanych:

1) ustalenie miejsca, czasu i częstotliwości przeprowadzania pomiarów;

2) ustalenie rodzajów wykonywanych pomiarów;

3) wskazanie metod, przyrządów oraz procedur pomiarowych

Zakres  pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy na tych terenach obejmuje:

1) pomiar mocy dawki z określeniem rodzaju i energii promieniowania;

2) pomiar i identyfikację skażeń promieniotwórczych powierzchni i powietrza - w przypadku możliwości rozprzestrzeniania się skażeń promieniotwórczych. (na podstawie [27])

Wyposażenie do ochrony osobistej:

Pracodawcy powinni zadbać o to aby:

a)pracownicy otrzymali właściwe wyposażenie ochronne odpowiadające normom lub specyfikacjom:

  -odzież ochronną

  -ochronny sprzęt do oddychania

  -fartuchy, rękawice oraz inne osłony

b)pracownicy otrzymali stosowne instrukcje właściwego wykorzystania posiadanych środków ochronnych

c)utrzymać nienaganny stan wyposażenia ochrony osobistej

d)udostępnić środki ochrony w przypadku interwencji

e)dokonać analizy dodakowych narażeń jakim mogą  podlegać pracownicy w sytuacji przedłużonego wykonywania jakiegoś zadania lub niewygody związanej z                                 [58]

wykorzystywaniem sprzętu ochronnego

Odpowiedzialność za przygotowanie systemu oceny narażenia zawodowego pracowników ponoszą pracodawcy, oni również zapewniają współpracę z właściwymi służbami dozymetrycznymi w celu realizacji odpowiedniego programu jakości.[26]

Rodzaje i częstotliwości pomiarów kontrolnych na stanowiskach pracy powinny zapewniać:

1) ciągłą ocenę warunków pracy, w tym ocenę narażenia pracowników i innych osób znajdujących się na terenach kontrolowanych albo nadzorowanych;

2) kontrolę przestrzegania limitów użytkowych dawek określonych w zezwoleniu na prowadzenie działalności na tych terenach;

3) weryfikację granic terenu kontrolowanego i nadzorowanego;

4) ocenę narażenia osób znajdujących się poza tymi terenami, spowodowanego prowadzoną działalnością, w tym w wyniku usuwania substancji promieniotwórczych z tych terenów.[27]

4.Narażenie ludności

Narażenie ludności to narażenie poszczególnych osób w wyniku znajdowania się w sąsiedztwie źródeł promieniowania oraz grup ludności zamieszkujących w pobliżu źródeł promieniowania (np. pracownie izotopowe, obiekty jądrowe, przechowalniki odpadów promieniotwórczych  itp.) za wyjątkiem narażenia zawodowego, medycznego, i narażenia od nie wzmożonego przez człowieka promieniowania naturalnego.

Narażenie ludności w normalnych warunkach pracy ze źródłami promieniotwórczymi jest znikome i pomijalne z punktu widzenia ochrony radiologicznej. Aby mieć pewność, że tak jest faktycznie należy stale kontrolować rzeczywisty stan zagrożenia. Dotyczy to nie tylko otoczenia kontrolowanych źródeł promieniowania (kontrola radiometryczna w miejscach pracy i środowiska) ale także potrzeba monitoringu w obawie przed skażeniami w wyniku mało prawdopodobnych katastrof w kraju i poza jego granicami.

W sytuacjach awaryjnych narażenie ludności może wymagać podjęcia działań interwencyjnych 

Wartości poziomów interwencyjnych dla poszczególnych rodzajów działań interwencyjnych:

Rodzaj działania	Warunki, w których zostaje podjęte dane działanie
ewakuacja	jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu kolejnych siedmiu dni dawkę skuteczną (efektywną) równą łącznie co najmniej 100 mSv (milisiwertom)
nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych	jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu kolejnych dwóch dni dawkę skuteczną (efektywną) równą łącznie co najmniej 10 mSv
podanie preparatów ze stabilnym jodem	jeżeli u dowolnej osoby z zagrożonego terenu zachodzi możliwość otrzymania na tarczycę dawki pochłoniętej równej co najmniej 100 mGy (miligrejom)
zakaz lub ograniczenie   spożywania skażonej żywności i skażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi	jeżeli poziom zawartości substancji promieniotwórczych w skażonej żywności lub skażonej wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi przekroczy wartości określone w załączniku nr 1 do [28]
zakaz lub ograniczenie żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie	jeżeli poziom zawartości substancji promieniotwórczych w postaci izotopów cezu Cs-134 i Cs-137 w środkach żywienia zwierząt pochodzących ze skażonego terenu przekroczy wartości określone w załączniku nr 2 do [28]
czasowe przesiedlenie ludności	jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu kolejnych trzydziestu dni dawkę skuteczną (efektywną) równą łącznie co najmniej 30 mSv
stałe przesiedlenie ludności	jeżeli w przypadku zaniechania tego działania dowolna osoba z zagrożonego terenu mogłaby otrzymać na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, w ciągu całego życia, rozumianego jako 50 lat dla osób dorosłych i 70 lat dla dzieci, dawkę skuteczną (efektywną) przekraczającą łącznie 1 Sv (siwert) lub jeżeli dawka, o której mowa w pkt 5, nie spadnie poniżej 10 mSv w okresie 2 lat od wystąpienia zdarzenia radiacyjnego

[28]

Odwołanie ewakuacji i powrót ludności do miejsc zamieszkania może nastąpić, jeżeli dawka skuteczna (efektywna), którą mogłaby otrzymać dowolna osoba po powrocie na zagrożony teren w ciągu kolejnych trzydziestu dni na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, wynosi łącznie mniej niż 10 mSv.

Odwołanie nakazu pozostania w pomieszczeniach zamkniętych może nastąpić, jeżeli dawka skuteczna (efektywna), którą mogłaby otrzymać dowolna osoba na zagrożonym  terenie po opuszczeniu pomieszczenia zamkniętego w ciągu kolejnych dwóch dni na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, wynosi łącznie mniej niż 10 mSv.

Warunki odwołania zakazu lub ograniczenia:

1)     spożywania skażonej żywności i skażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi może nastąpić, jeżeli poziom zawartości substancji promieniotwórczych w skażonej żywności i skażonej wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi nie przekracza wartości określonych w załączniku nr 1 do [28];

2)     żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie może nastąpić, jeżeli poziom zawartości substancji promieniotwórczych w postaci izotopów cezu Cs-134 i Cs-137 w środkach żywienia zwierząt pochodzących ze skażonego terenu nie przekracza wartości określonych w załączniku nr 2 do [28]

Odwołanie czasowego przesiedlenia ludności i powrót ludności do miejsc zamieszkania może nastąpić, jeżeli dawka skuteczna (efektywna), którą mogłaby otrzymać dowolna osoba po powrocie na zagrożony teren w ciągu kolejnych trzydziestu dni na skutek narażenia zewnętrznego i wewnętrznego, z wyjątkiem wchłonięcia substancji promieniotwórczych drogą pokarmową, wynosi łącznie mniej niż 10 mSv.

5.Narażenie medyczne  

Narażenie medyczne to narażenie pacjenta podczas postępowania lekarskiego (diagnostyka i leczenie). Do narażenia medycznego zalicza się także osoby z ogółu ludności świadomie i z własnej woli narażone przy pomaganiu pacjentom lub przy uczestniczeniu w programach biomedycznych prac badawczych.

                                                                                                                                                     [29]

Wskaźnikowe poziomy dawki i mocy dawki których nie należy przekraczać przy typowych badaniach diagnostycznych podane są w tabelach poniżej:

Poziomy wskaźnikowe w tomografii komputerowej dla typowego dorosłego pacjenta:

                                                                                                                                                                                         t

                                                                                                                                                tomograf  [31]

a - oszacowane na podstawie pomiarów w fantomach wodnych na osi obrotu; wymiary fantomów: odcinek lędźwiowy i brzuch: długość -15 cm, średnica -30cm; głowa - średnica 30cm.[32]   

Poziomy wskaźnikowe dawki w mammografi dla typowego dorosłego pacjenta:

Średnia dawka przy projekcji głowowo-ogonoweja

1 mGy (bez użycia siatki)

3 mGy (przy użyciu siatki)

a - określone dla ściśniętej warstwy gruczołu piersiowego (50% tkanki gruczołowej, 50%tkanki tłuszczowej) o grubości 4,5 cm dla układu klisza-ekran wzmacniający i dla specjalnej aparatury mammograficznej (z tarczami i filtrami momlibdenowymi).[33]

           mammograf [34]

Poziomy wskaźnikowe dawki we fluoroskopii dla typowego dorosłego pacjenta:  

                                                                                                 fluoroskop[36]

Metody postępowania mające na celu zmniejszenie narażenia pacjentów to między innymi:

• Eliminacja badań klinicznie nieuzasadnionych

• Zastępowanie badań z użyciem technik rtg innymi, nieinwazyjnymi metodami diagnostyki

• Minimalizacja liczby zdjęć potrzebnych na jedno badanie
• Minimalizacja czasu fluoroskopii - tudzież zastępowanie flurorskopii zdjęciami, tam gdzie to jest możliwe
• Minimalizacja koniecznej liczby powtórzeń - stała kontrola jakości aparatu, używanie mocowań unieruchamiających pacjenta (w przypadku noworodków)
• Wykorzystywanie wyników wcześniejszych badań
• Stosowanie osłon ograniczających wiązkę do niezbędnego minimum
• Osłanianie wrażliwszych narządów lub części ciała
• Stosowanie kompresji badanych narządów (mammografia)
• Stosowanie regularnej kontroli jakości
• Minimalizacja czasu badania - przebywania w gabinecie
• Stosowanie częstszych zmian na stanowisku pracy (ryzyko zawodowe)
• Stosowanie czułych filmów, folii wzmacniających
• Optymalizacja obróbki zdjęć, stała kontrola jakości ciemni
• Użycie cyfrowych detektorów przy fluoroskopii oraz ekranów z pamięcią
• Użycie cyfrowych technik rejestracji obrazu
• Podana aktywność musi być odpowiednia; zbyt mała dawka może spowodować, że badanie okaże się niediagnostyczne, zbyt duża spowoduje niepotrzebne napromieniowanie

Jeśli jest to możliwe należy wpływać na rozkład radiofarmaceutyku w organizmie,

6.Środowisko  

Skażenie promieniotwórcze środowiska może powstawać w wyniku usuwania lub utleniania się substancji promieniotwórczych do otoczenia (powietrza, wody lub gleby). Usuwane do środowiska odpady promieniotwórcze nie stanowią zagrożenia gdyż jest to działalność świadoma ściśle ograniczona i kontrolowana. Uwalnianie się substancji promieniotwórczych (np. promieniotwórczych gazów szlachetnych z paliwa jądrowego) także jest niegroźne i kontrolowane. Praktycznie zagrożenie dla środowiska może powstać jedynie w przypadku wybuchów jądrowych lub w wyniku bardzo poważnych awarii jądrowych. Należy jednak pamiętać, że przy niewłaściwym usuwaniu odpadów promieniotwórczych i kumulacji radioizotopów w środowisku mogą one także powodować narażenie ludzi.

Poniżej omówione jest zagrożenie środowiska w przypadku bardzo dużych skażeń (po poważnej katastrofie lub wybuchu jądrowym):

Zagrożenie dla gleby

Zasięg migracji izotopów promieniotwórczych w głąb gleby zależy od warunków wodnych i rodzaju materiału geologicznego. Z tego też względu najsilniejsza migracja ma miejsce na glebach lekkich i porowatych (do 5 cm). Kumulacja radionuklidów pod powierzchnią gleby jest niekorzystna dla organizmów w niej żyjących. Zmiana cech populacji gatunku dotkniętego skutkami wprowadzenia radioizotopów do gleby może wpłynąć na populacje .

Zagrożenia ujęć wód

Zagrożenie dla fauny i flory 

7.Narażenie łączne  

Ocenia się, że roczna dawka promieniowania jonizującego otrzymywana przez statystycznego mieszkańca Polski od naturalnych i sztucznych źródeł promieniowania jonizującego oraz od źródeł promieniowania stosowanych w medycynie w 2002 roku wynosiła 3,36 milisiwerta (mSv) [1]

Ok. 15 %  rocznej dawki promieniowania jonizujące otrzymywanej przez człowieka pochodzi od źródeł innych niż naturalne.                     
Z tego ok. 90 % przypada na medyczne zastosowanie promieniowania rentgenowskiego:
(78% - diagnostyka, 12% - techniki interwencyjne), 7% - medycyna nuklearna, 1% - narażenie zawodowe, 0.1% - awarie jądrowe. [1]

1.Podstawowe zasady ochrony to uzasadnienie, optymalizacja (ALARA) i dawki graniczne

Czy tego chcemy czy nie promieniowanie otacza nas niemalże wszędzie każdego dnia. Uniknięcie oddziaływania  promieniowanie jest więc niemożliwe, jesteśmy po prostu na nie skazani (patrz  promieniowanie naturalne ). Jednak podjęcie pracy stwrzającej narażenie na promieniowanie musi byc uzasadnione. Uzasadnienie musi wykazywać, że spodziewane korzyści naukowe, ekonomiczne, społeczne i inne będą większe  niż możliwe szkody dla człowieka i środowiska spowodowane planowaną działalnością. Niemożliwe jest jednak bezpośrednie porównanie oczekiwanych korzyści i niepożądanych następstw. Praktycznie można jedynie porównać różne soposoby dojścia do tego samego celu i wybrać metodę powodującą najmniejsze zagrożenie i wymagającą najmniejszych kosztów.

Promieniowanie jonizujące może być niebezpieczne ale nie musi. Aby go uiknąć trzeba stosować odpowiednie zasady ochrony radiologicznej.

Przepisy krajowe i międzynarodowe podają graniczne dawki promieniowania, których nie wolno przekraczać. Dawki stanowią sumę narażenia od wszystkich (oprócz narażenia medycznego) sztucznych źródeł promieniowania, łącznie ze wzmożonym przez człowieka promieniowaniem naturalnym. Dawki                    [38]     ustalone są dla normalnych warunków pracy. Aby nie przekroczyć granicy ustalonej w przepisach, trzeba stosować ograniczniki dawek od poszczególnych źródeł zagrożenia odpowiednio niższe od limitów ogólnych. Ograniczniki te w chwili obecnej powinna określić kompetentna  władza krajowa lub kierownictwo zakładu pracy. Ogranicznik dawki jest górną granicą optymalizacji warunków pracy opartą na zasadzie ALARA, która wymaga aby przy rozsądnym uwzględnieniu czynników ekonomicznych i społecznych otrzymywane przez ludzi dawki były możliwie małe, a liczba osób narażonych jak najmniejsza. W najnowszych zaleceniach Międzynarodowej Komisji Ochrony Radiologicznej (ICRP 2005r.) będą podane ograniczniki dawki dla narażenia zawodowego i narażenia poszczególnych osób z ogółu ludności, określone zarówno

dla normalnych warunków pracy źródła jak i sytuacji nadzwyczajnych (np. postępowanie w sytuacjach awaryjnych).

Więcej informacji na temat zasady ALARA można znaleźć pod adresem:

http://www.hanford.gov/alara/index.cfm

Dawki graniczne, których nie powinno się przekraczać ustalone są w przepisach.

Według nowych przepisów dawki graniczne wynoszą:

*       - może być podniesiona do 50 mSv/rok pod warunkiem, że suma dawek w ciągu kolejnych 5 lat nie przekroczy 100mSv

         - kobiety w ciąży - 1 mSv (dla embrionu)

**     -wartość średnia dla dowolnej powierzchni 1 cm² napromieniowanej powierzchni ciała

Powyższe limity zaczerpnięte z [39].

W ostatnich latach coraz częściej mówi się o występowaniu zjawiska hormezy radiacyjnej. Hormeza polega na tym, że słabe oddziaływanie na organizm czynnika, który w większych dawkach jest szkodliwy nie szkodzi a wręcz wywołuje korzystny skutek. Przypuszcza się, że to zjawisko dotyczy także właśnie promieniowania jonizującego, przemawia za tym coraz więcej danych. Przez korzystny skutek rozumie się, że osoby poddane działaniu małych dawek lepiej znoszą zaaplikowane później większe dawki, wytwarzając biologiczny system ochronny zmniejszający prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwory złośliwe i powodujący przedłużenie życia. Wydaje się, że te małe dawki odpowiedzialne za zjawisko hormezy radiacyjnej mogą być większe od dawek naturalnych. Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej określiła je jako dawki powodujące jonizację we wrażliwych częściach komórki w średnich odstępach czasu dłuższych od czasu potrzebnego na zadziałanie mechanizmu naprawczego [1].

2.Czas narażenia, odległość, osłony

Aby uchronić się przed promieniowaniem jonizującym należy ograniczyć do minimum czas przebywania w sąsiedztwie jego źródła, utrzymywać od niego jak największą odległość, a w razie potrzeby stosować odpowiednie osłony.

Oto podstawowe zasady jakie należy stosować:

a) Odległość od źródła promieniowania. Odgrywa ona bardzo ważną rolę, ponieważ natężenie promieniowania pochodzące od źródeł traktowanych jako punktowe jest odwrotnie proporcjonalne do kwadratu odległości. A więc im dalej tym bezpieczniej.

Źródeł promieniowania nie wolno brać do ręki, małe źródła można przenosić jedynie przy pomocy specjalnych manipulatorów, przy dużych trzeba stosować dodatkowe osłony.

Sposób sprawowania nadzoru i przeprowadzania kontroli w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu przez organy dozoru jądrowego, z uwzględnieniem trybu przygotowania kontroli, dokumentowania czynności kontrolnych, sporządzania protokołu kontroli, wystąpienia pokontrolnego i informacji o wynikach kontroli określa w stosownym rozporządzeniu Prezes Rady Ministrów.

W sprawach nieuregulowanych dotyczących zezwoleń stosuje się przepisy ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. z 1999 r. Nr 101, poz. 1178 oraz z 2000 r. Nr 86, poz. 958).

Jeśli organem wydającym zezwolenia jest Prezes Państwowej Agencji Atomistyki to organami dozoru jądrowego są:

1. Prezes Agencji jako naczelny organ dozoru jądrowego,

2.Główny Inspektor Dozoru Jądrowego jako organ wyższego stopnia w stosunku do  inspektorów dozoru jądrowego,

3.Inspektorzy dozoru jądrowego.

W zakresie kompetencji organów dozoru jądrowego zawierają się  w szczególności następujące zadania:

       a) Wydawanie zezwoleń i innych decyzji w sprawach związanych z bezpieczeństwem

           jądrowym i ochroną radiologiczną, na zasadach i w trybie określonych w ustawie,

       b) Przeprowadzanie kontroli w obiektach jądrowych oraz w jednostkach organizacyjnych posiadających materiały jądrowe, źródła promieniowania jonizującego, odpady promieniotwórcze i wypalone paliwo jądrowe,

        c) Wydawanie poleceń doraźnych w razie stwierdzenia podczas kontroli zagrożenia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej,

        d) Zatwierdzanie programów szkoleń, opracowanych przez kierowników jednostek organizacyjnych działających na podstawie zezwolenia (z wyłączeniem programów szkoleń opracowywanych przez kierowników jednostek organizacyjnych stosujących aparaty rentgenowskie o energii promieniowania do 300 keV w celach medycznych).

1. Zapobieganie, postpowanie awaryjne, usuwanie skutków - ostrzeganie, służby awaryjne.

Centrum do Spraw Zdarzeń Radiacyjnych CEZAR zbiera i analizuje wszystkie dane dotyczące sytuacji radiacyjnej kraju, przygotowuje informacje do podjęcia działań i opracowuje projekty komunikatów dla ludności. Wszystkie te dane są przekazywane Prezesowi PAA. Dodatkowo zadania dotyczące przygotowania komunikatów dla społeczeństwa należą również do Departamentu Szkolenia i Informacji Społecznej PAA. Na  System Monitoringu Radiacyjnego składają się stacje i placówki, które dokonują pomiarów skażeń promieniotwórczych zarówno w sytuacji awaryjnej, jak normalnej. Zadaniem Służb Awaryjnych Prezesa PAA jest całodobowy dyżur i przyjmowanie zgłoszeń o ewentualnych zdarzeniach radiacyjnych, udzielanie informacji dotyczących postępowania awaryjnego, a także pomoc w usuwaniu skutków tych zdarzeń. Krajowy Punkt Kontaktowy zapewnia informowanie o ewentualnych  zagrożeniach, których źródło znajduje się poza granicami kraju. Zadania KPK uzupełnia punkt ostrzegawczy, działający całodobowo, znajdujący się w CLOR, który przyjmuje informacje o awariach z zagranicy i wysyła informacje za granicę o ewentualnych awariach w naszym kraju. Bazy danych i Systemy Wspomagania Decyzji w CEZAR  zawierają bardzo różne informacje, które pomagają przy prognozowaniu następstw awarii. Natomiast Wydział Nadzoru i Analiz Obiektów Jądrowych DBJR stanowi grupę specjalistów w zakresie technologii obiektów jądrowych zlokalizowanych w pobliżu granic Polski. Ich wiedza pozwala na ocenę wstępnej sytuacji podczas awarii oraz na oszacowanie kolejnych następstw.

Każde zdarzenie radiacyjne musi zostać zgłoszone Prezesowi Agencji. Zanim jednak to nastąpi należy  przeprowadzić postępowanie likwidacyjne i zabezpieczające. W poniższej tabeli przedstawione zostało, kto kieruje akcją likwidacji zagrożenia i usuwaniem skutków, w zależności od zasięgu zdarzenia:

Zdarzenie powodujące zagrożenie jednostki organizacyjnej	akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje kierownik  jednostki,  na terenie której nastąpiło zdarzenie.
Zdarzenie powodujące zagrożenie publiczne o zasięgu wojewódzkim	akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda,
Zdarzenie powodujące zagrożenie publiczne o zasięgu krajowym	akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje minister właściwy do spraw wewnętrznych przy pomocy  Prezesa Agencji.
Zdarzenie radiacyjne które zaszło podczas transportu	akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo przesyłki w czasie transportu w porozumieniu z wojewodą właściwym dla miejsca zdarzenia.

    Postępowanie awaryjne określone jest  w ustawie Prawa Atomowego (rozdział 11) oraz przez  odpowiednie Rozporządzenie Rady Ministrów [56]. Według jego treści Prezes Agencji po dokładnym zapoznaniu się z danymi dotyczącymi zdarzenia ocenia możliwy dalszy rozwój sytuacji. Będąc cały czas w kontakcie z placówkami wykrywania i pomiarów skażeń promieniotwórczych, przekazuje wszystkie dane ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Poza tym dane o zdarzeniu są przekazywane do Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej,  państw na obszarze których mogą wystąpić skutki zdarzenia. Ponadto, Prezes Agencji informuje o zamiarze wprowadzenia działań mających na celu ograniczenie narażenia ludności Komisję Europejską oraz państwa członkowskie Unii Europejskiej, które mogą być dotknięte skutkami tych działań. Informuje również ludność o zdarzeniu. W informacji tej zawierają się takie dane jak:

Minister właściwy do spraw wewnętrznych, kierując akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia, w porozumieniu z odpowiednimi ministrami prowadzi działania interwencyjne, do których należą(poniższy schemat):

Wielkoskalowymi działaniami interwencyjnymi w przypadku wystąpienia poważnego zdarzenia radiacyjnego są:

1)      ewakuacja,

2)       nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych,

3)      podanie preparatów ze stabilnym jodem,

4)      zakaz lub ograniczenie: spożywania skażonej żywności i skażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie,

5)      czasowe przesiedlenie ludności,

6)      stałe przesiedlenie ludności.

Poziomy zagrożenia wymagające podjęcia interwencji określa Rozporządzenie Rady Ministrów [28]

W celu szybkiego wykrycia i zabezpieczenia ludności przed skutkami skażeń środowisk (które praktycznie mogą powstać tylko w wyniku poważnych awarii) teren kraju jest w sposób ciągły monitorowany. Pozwala to na ocenę sytuacji radiologicznej kraju, wykrycie skażenia i ocenę zagrożenia radiacyjnego w przypadku wystąpienia zdarzenia radiacyjnego.   Monitoring  ten może być o zakresie krajowym lub lokalnym.

Ogólny schemat struktury systemu monitoringu radiacyjnego kraju przedstawia się następująco [54]:

Przewożone materiały mogą być w postaci:

• Stałej
• Ciekłej
• Gazowej

Chociaż większość przesyłek zawiera niewielki ilości substancji promieniotwórczych, to zawsze należy uwzględniać możliwość narażenia ludzi (szczególnie w sytuacjach awaryjnych) na zetknięcie się z nimi. W celu zminimalizowania tego ryzyka MAEA (Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej) opracowała zbiór przepisów i standardów dotyczących bezpiecznego transportowania materiałów promieniotwórczych, które stanowią podstawę przepisów międzynarodowych i krajowych dla wszystkich rodzajów transportu.

Materiały przewożone są w ściśle określonych opakowaniach zapewniających  integralność  przesyłki w czasie transportu oraz odpowiednią osłonność przed promieniowaniem