Eradykacja muchy śrubowej w Libii.

 

Do 1988 r. mucha śrubowa występowała tylko w krajach Nowego Świata. Jesienią 1988 r. została stwierdzona w północno – zachodniej części Libii, gdzie jej larwy dostały się  na zwierzętach (owce) importowanych z jednego z państw Ameryki Południowej. W styczniu następnego roku stwierdzono 102 przypadki porażenia zwierząt domowych, w czerwcu już 917, a w sierpniu – 2932 przypadki. Szybki wzrost liczby zaatakowanych zwierząt świadczył o tym, że mucha śrubowa zaadoptowała się dobrze do nowych warunków i gospodarzy, a nawet stała się bardziej wirulentna. Notowane były też przypadki atakowania ludzi. Oceniono, że pod koniec roku 1989 areał zajęty przez muchę śrubową wynosił 20 000 km² , natomiast w następnym roku – 25 000 km² . Mucha ta stwarzała więc duże zagrożenie dla hodowli zwierząt domowych nie tylko w Libii, ale także w państwach sąsiednich, a nawet dla wszystkich państw basenu Morza Śródziemnego.

Według ocen FAO, koszt inspekcji i czynności zapobiegawczych lub leczenia jednego przypadku wynosi rocznie około 5 dolarów amerykańskich. Ponieważ w północnej Afryce żyje około 60 milionów sztuk zwierząt domowych, koszt całej operacji mógłby wynieść przynajmniej 250 mln dolarów rocznie. Nie tylko zwierzęta domowe były atakowane. Pasożyt stanowił duże zagrożenie dla dzikich zwierząt całej Afryki (antylopy, bawoły, słonie). Mucha śrubowa rozprzestrzenia się aktywnie i pasywnie. Jest zdolna do odbywania dalekich lotów w poszukiwaniu pokarmu lub gospodarza. Larwy jej są roznoszone na zwierzętach domowych przemieszczanych przez człowieka nawet na znaczne odległości. W takiej sytuacji oczekiwano szybkiego rozprzestrzeniania się pasożyta w Afryce i w państwach basenu Morza Śródziemnego.

Już na początku 1989 r. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej w Wiedniu podjęła decyzję o przeprowadzeniu eradykacji muchy śrubowej z terenu Libii poprzez zastosowanie metody wypuszczania sterylnych owadów. Możliwe to było po stwierdzeniu faktu, że populacja libijska jest płciowo zgodna z populacją masowo hodowaną w Meksyku; znaczy to, że samce z Meksyku chętnie kopulują z samicami muchy śrubowej zawleczonej do Libii.

Wypuszczanie sterylnych much śrubowych w Libii rozpoczęto 18 grudnia 1990 r. w ilości 3,5 miliona much tygodniowo na powierzchnię około 5000 km².  Wraz ze wzrostem powierzchni objętej zabiegiem pod koniec lutego 1991 r. zwiększono liczbę much do 28 milionów, które wypuszczano dwa razy w tygodniu na całą powierzchnię zajętą przez muchę śrubową. Prowadzono ciągłą kontrolę jakości sterylnych much otrzymanych drogą powietrzną z Meksyku. Testy obejmowały obserwacje wylotu much z poczwarek, ich długości życia i zdolności do lotu. Nie stwierdzono, aby jakość much uległa obniżeniu po wielogodzinnej podróży lotniczej z Meksyku via Frankfurt do Libii.

Na przełomie 1990/91 r. liczba zwierząt zaatakowanych przez larwy muchy śrubowej, a więc i liczebność populacji tego szkodnika, spadła drastycznie z powodu chłodnej zimy oraz w wyniku skutecznego działania służb weterynaryjnych. Stworzyło to okazję do szybszej niż planowano eradykacji tego groźnego szkodnika.

Od kwietnia 1991 r. co tydzień uwalniano 40 – 50 milionów sterylnych much śrubowych na teren opanowany i na areały przyległe. Około 1000 sterylnych much wypuszczono na każdy km² powierzchni, a więc w „dawce” większej niż w przypadku eradykacji much śrubowych z terenów USA czy Meksyku. Zdecydowano się na wypuszczanie większej ilości much, gdyż obawiano się, że jakość much meksykańskich mogła być obniżona w wyniku długotrwałego transportu, czego testy kontroli jakości much mogłyby nie wykryć.

Na terenie opanowanym przez muchę śrubową rozmieszczono liczne pułapki z substancją wabiącą ( atraktant, swormlure ), ażeby:

a)    po złapaniu sterylnych much śrubowych stwierdzić ich rozprzestrzenianie się i poprawność zabiegu ( sterylność płciową samic można łatwo stwierdzić za pomocą prostego mikroskopu stereoskopowego );

b)    określić stosunek liczebności sterylnych osobników do „dzikich” much ( stosunek 10:1 był wymagany na samym początku akcji ).

Ponadto, zranionych zwierząt używano jako gospodarzy – pułapek w celu stwierdzenia stopnia sterylności much w populacji dzikiej. Po wygoleniu miejsca na ciele zwierzęta te, najczęściej owce, nacinano skalpelem. Takie rany były bardzo atrakcyjne dla much do składania jaj. Sterylne samice nie składają jaj, natomiast dzikie samice zapłodnione przez sterylnego samca tworzą złoża jaj, z których nie wylęgają się larwy. Z jaj złożonych przez dziką samicę, która spotkała się z dzikim samcem, wylęgają się larwy.

Po rozmieszczeniu na terenie zajętym przez muchę zranione zwierzęta były sprawdzane dwukrotnie w ciągu dnia. Złoża jaj były pobierane z ran i przewożone do laboratorium, gdzie określano ich wylęgalność. Co tydzień kontrolowano 444 000 zwierząt. Badania dotyczące stopnia sterylności dzikiej populacji odgrywały ważną rolę w początkowej fazie programu; później opierano się tylko na danych służb weterynaryjnych, dotyczących liczby porażonych zwierząt. Ważną rolę w programie eradykacji muchy śrubowej z terenów Libii odegrały ruchome stacje kwarantannowe, kontrolujące zdrowotność zwierząt wywożonych i przywożonych do strefy zajętej przez muchę śrubową. Pracownicy tych stacji opryskiwali zwierzęta preparatem Asuntol 5 WP, informowali ludność o niebezpieczeństwie i rozdawali insektycydy.

W 1991 r. wykryto tylko pojedyncze przypadki zaatakowania zwierząt domowych przez muchę śrubową: styczeń – 3, luty – 2, marzec – 0, kwiecień – 1, maj – 0, czerwiec – 0. Ostatnie zaatakowane zwierzę przez larwy muchy śrubowej znaleziono 7 kwietnia 1991 r. służby weterynaryjne nie donosiły o nowych przypadkach zaatakowania zwierząt, mimo to akcję wypuszczania sterylnych owadów prowadzono nadal.

Aby skrócić drogę lotniczą dla przesyłek żywych i wysterylizowanych much, specjalny samolot czarterowy dostarczał je bezpośrednio z Meksyku do Tripoli. Możliwe więc było za jednym lotem dostarczenie nawet 50 mln poczwarek w czasie krótszym niż poprzednio. Około 40 mln sterylnych much wypuszczono z samolotów (16 – 18 lotów, każdy trwający 2 – 4 godzin) w ciągu tygodnia (w ilości od 500 do 1200 osobników na 1 km²). Rozszerzono też areał, na który wypuszczano muchy z 26 000 km² do 41 000 km², aby stworzyć strefę buforową. Ostatni zabieg wypuszczania sterylnych much przeprowadzono 18 października 1991 r.

Od lipca 1991 r. zintensyfikowano nadzór weterynaryjny nad zwierzętami. Przeglądano i badano po 3 miliony zwierząt miesięcznie i nie stwierdzono żadnego przypadku pasożytnictwa. W następnym roku, czerwcu, oficjalnie ogłoszono, że mucha śrubowa została usunięta z terenu Libii i program MAEA zakończono.