POSZUKIWANIA I WYDOBYCIE URANU NA ZIEMIACH POLSKICH

Obecnie po upływie niemal pół wieku od okresu intensywnych poszukiwań i wydobycia uranu, warto przypomnieć najważniejsze fakty i przytoczyć krótką ich ocenę. Występowanie minerałów uranowych w Sudetach było znane na długo przed odkryciem zjawiska promieniotwórczości. W 1853 roku M. Websky opisał występujący w żyłach kruszcowych złoża Miedzinka nowy minerał - uranofan, a w trakcie budowy tunelu kolejowego koło Trzcińska napotkano w granicie skupienia autunitu i torbenitu. Te przejawy mineralizacji, podobnie jak stwierdzone w 1912 roku występowanie smółki uranowej w Kowarach, nie wzbudziły jedanak szerszego zainteresowania. Większe skupienia smółki uranowej znaleziono dopiero w 1926 roku w obrębie okruszcowania polimetalicznego w Polu Wulkan kopalni Wolność w Kowarach. Podczas wojny, w latach 1943-1944, wywieziono pewną ilość rudy uranowej  w rejon Berlina (najprawdopodobniej w celu odzysku radu), ale dopiero w latach powojennych uran Sudetów nabrał nagle, i na krótko, wielkiego znaczenia. Poszukiwanie pierwiastków promieniotwórczych podjęto w 1948 roku. Prowadziło je wyodrębnione radzieckie przedsiębiorstwo "Kuznieckie Rudniki" mające siedzibę w Kowarach. Intensywne prace prospekcyjne prowadzone były przede wszystkim w Sudetach. Doprowadziły one do odkrycia kilku złóż uranu i kilkudziesięciu punktów mineralizacji uranowej, a także kilku punktów mineralizacji torowej. Eksploatacja rud uranu, które były w całości wywożone do ZSRR prowadzona była do 1967 roku. Pod koniec lat 50-tych przedsiębiorstwo radzieckie zostało przekształcone w polskie przedsiębiorstwo Zakłady Przemysłowe R-1, które zostało ostatecznie rozwiązane w 1973 roku. Poszukiwania uranu w Sudetach prowadzone były metodami radiometrycznymi, emanacyjnymi i hydrochemicznymi, szczególną rolę odgrywały tzw. prace rewizyjne - kontrola radiometryczna starych wyrobisk i hałd.

Od 1956 roku prace badawcze podjął Państwowy Instytut Geologiczny. W Sudetach wykonano geochemiczne zdjęcie uranometryczne. Badaniami objęto także karbon GZW, formację fosforytonośne, a w ramach tzw. "badań równoległych" prowadzono obserwacje w otworach wiertniczych na Niżu Polskim. W wyniku tych prac odkryto przejawy mineralizacji uranowej w utworach dolnego ordowiku zapadliska podlaskiego oraz triasu syneklizy perybałtyckiej i monokliny przedsudeckiej.

Można szacować, że w latach 1948-1967 wydobyto w Sudetach łącznie około 650 ton uranu metalicznego, wyłącznie ze złóż żyłowych, których geneza nie jest dostatecznie wyjaśniona. Odkryto i udokumentowano także złoża uranu w formacjach osadowych górnego karbonu i dolngo permu. Złoża te, o zasobach rzędu 2500 ton, nie były dotychczas eksploatowane. Prowadzone w latach 1977-1988 przez PIG prace poszukiwawcze w tych formacjach osadowych nie doprowadziły do odkrycia nowych przejawów mineralizacji uranowej i powiększenia zasobów tego metalu, a w przypadku górnego karbonu depresji śródsudeckiej wykluczyły praktycznie możliwość odkrycia złoża uranu.

Złoża typu żyłowego koncentrują się na obszarze bloku karkonosko-izerskiego, a w mniejszym stopniu w obrębie metamorfiku Lądka i Śnieżnika Kłodzkiego oraz w Górach Sowich i Kaczawskich. Największe złoża eksploatowane były w osłonie metamorficznej masywu karkonoskiego, w pobliżu  Kowar.