Skutki awarii

 

 

Awaria Elektrowni Jądrowej w Czarnobylu była najpoważniejszym wypadkiem w historii przemysłu jądrowego.

W wyniku awarii nastąpiło rozerwanie rdzenia reaktora i uwolnienie znacznych ilości substancji radioaktywnych (patrz Tab. 1.). Spowodowało to skażenie radioaktywne terenów leżących na Białorusi, Ukrainie i w Rosji powodując długotrwałe konsekwencje w życiu milionów ludzi zamieszkujących ten obszar. Były to przede wszystkim konsekwencje ekonomiczne, socjologiczne i polityczne.

Poniższe ryciny przedstawiają emisję radionuklidów z reaktora, rozprzestrzenianie się ich w atmosferze oraz ich zawartość w glebie. ( Za teren skażony w wyniku awarii w Czarnobylkiej EJ Komitet Naukowy Narodów Zjednoczonych ds. Skutków Promieniowania Jądrowego (UNSCEAR) uznaje teren o średniej kumulacji ¹³⁷Cs powyżej 37 kBq/m² ( 1 Ci/km² ); patrz jednostki promieniowania. [6])

Dzienna emisja ¹³¹I, ¹³³I, ¹³²Te, ¹³⁷Cs z reaktora bloku IV w Czarnobylu [6]

 

Rozprzestrzenianie się chmury radioaktywnej [7]

 

      
Zawartość cezu-137 w glebie po katastrofie w Czarnobylu [6]

 

       
Zawartość strontu-90 i plutonu w glebie po awarii w Czarnobylu [6]

 

Zawartość jodu-131 w glebie po katastrofie w Czarnobylu [6]

 

Zawartość cezu-137 w glebie w Polsce po katastrofie w Czarnobylu

 

Zawartość cezu-137 w glebie w Europie [6]

 

Pracownicy elektrowni wyposażeni byli w dozymetry zbudowane z błony filmowej o zakresie do 20 mSv. Wszystkie one zostały prześwietlone. Moc dawki promieniowania w pomieszczeniach i na dachu sterowni (skąd gaszono płonący reaktor) przekraczała setki Gy/h (jednostki promieniowania).

Spośród 600 pracowników obecnych wczesnym rankiem 26. kwietnia 1986 r. w Czarnobylskiej EJ, 134 otrzymało wysokie dawki (0,7 – 13,4 Gy) i zachorowało na ostrą chorobę popromienną. Spośród nich 28 zmarło w ciągu pierwszych 3 miesięcy, a dwóch niedługo potem. [6] (Zakres dawek otrzymanych przez pracowników elektrowni przedstawia Tabela 2.) 
Prócz tego zmarły 3 osoby w wyniku obrażeń mechanicznych. W następnych latach z tej grupy zmarło jeszcze 7 osób, z przyczyn prawdopodobnie nie związanych z napromieniowaniem. Wśród ogółu ludności zmarło troje dzieci na raka tarczycy, prawdopodobnie w wyniku napromieniowania radiojodem z Czarnobyla. Łącznie było zatem 41 ofiar.[14]

Zmierzone 26. kwietnia 1986 roku moce dawki ekspozycji (w R/h) w sąsiedztwie reaktora przedstawia poniższy rysunek. [6]

  Spośród wielu radionuklidów uwolnionych do atmosfery w wyniku wybuchu, największy wzrost indywidualnej dawki ekspozycji spowodowały ¹³¹I, ¹³⁴Cs, ¹³⁷Cs (radionuklidy uwolnione z rdzenia reaktora w czasie wybuchu przedstawia Tabela 1.).

Jod ma krótki (9-dniowy) okres połowicznego rozpadu. Jednak odkłada się on szczególnie w tarczycy. Dawka pochłoniętego promieniowania pochodzącego od radioaktywnego jodu wchłoniętego przez tarczycę jest szczególnie duża u dzieci.
¹³⁴Cs ma T_1/2=2 lata, ¹³⁷Ca - T_1/2=30 lat. Izotopy te są odpowiedzialne za długookresowe dawki promieniowania. Cez kumuluje się szczególnie w glebie, a przez to w pożywieniu. [6]

Od czasu wypadku nieprzerwanie prowadzi się badania zależności pomiędzy otrzymaną dawką promieniowania, a późnymi efektami zdrowotnymi. Dotyczy to przede wszystkim występowania u dzieci nowotworów tarczycy.

Wśród dzieci mieszkających na trenach skażonych na Białorusi, Ukrainie i w Rosji zanotowano około 1800 przypadków nowotworów tarczycy. [6]

Dawki promieniowania od zgromadzonego w tarczycach dzieci jodu sięgały na Białorusi od wielkości znikomych aż do 40.000 mSv. Średnia dawka na tarczyce dzieci do 7 lat wynosiła około 1000 mSv. Z tego powodu przewidywano, że 6 - 8 lat po katastrofie nastąpi zauważalny wzrost zachorowań na raka tarczycy. Pojawił się on jednak już po 4 latach. [14]

Poza wzrostem ilości raków tarczycy nie zaobserwowano żadnego wzrostu zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe, które mogłyby być spowodowane promieniowaniem jonizującym. Ryzyko zachorowania na białaczkę, będące jednym z większych zagrożeń (białaczka jest pierwszym nowotworem, jaki pojawia się po napromieniowaniu, ponieważ jego okres utajenia jest krótki, wynosi od 2 do 10 lat), nie uległo podwyższeniu, nawet wśród członków ekip ratowniczych. Nie ma również jakichkolwiek dowodów wzrostu zachorowań na choroby nienowotworowe, wywołane promieniowaniem. Natomiast na szeroką skalę wystąpiły reakcje psychologiczne wywołane wypadkiem.

Liczba raków tarczycy (około 1800) u osób napromieniowanych w dzieciństwie, zwłaszcza w silnie skażonych rejonach trzech krajów (Białorusi, Ukrainy i Rosji), jest znacznie większa niż oczekiwano na podstawie dotychczasowej wiedzy. Wysoki stopień zachorowalności i krótki okres ujawniania się tych raków (1 rok po napromienieniu zamiast około 10 lat) są nietypowe.

Nie ma jednak dowodów, by awaria w Czarnobylu wpłynęła na ogólny wzrost zachorowalności lub umieralności na raka lub ilości niezłośliwych zaburzeń.[6]

W Polsce nie stwierdzono żadnych zdrowotnych skutków katastrofy czarnobylskiej.

W 1962 roku w Polsce zaobserwowano o wiele większy opad radioaktywny niż po awarii w Czarnobylu. W 1962 roku wyniósł on 37,75 KBq/m², podczas gdy w roku 1986 - 19,01 KBq/m². Wzrost promieniowania prawdopodobnie był spowodowany rosyjskimi i chińskimi próbami nuklearnymi. Opinia publiczna o zagrożeniu nie została poinformowana. [PAP 16.06.2000]

  

 Na Białorusi, Ukrainie i w Rosji ok. 600.000 osób ma przyznany status „likwidatorów”. Są to osoby biorące udział w akcji ratowniczej, likwidowaniu skutków awarii i budowie sarkofagu.

Średnia dawka otrzymana przez pierwszych 10 lat po katastrofie dla 240 000 „likwidatorów” wynosi ok. 100 mSv, dla 116.000 ewakuowanych – ok. 30 mSv, dla tych, którzy nadal mieszkają na terenach skażonych (w 30-km strefie) – 10 mSv. Dawki pochłonięte przez mieszkańców innych europejskich krajów, do których dotarły skażenia, nie przekraczały 1 mSv w ciągu pierwszego roku po katastrofie i zmniejszają się z każdym następnym rokiem. Dawka pochłonięta przez całe życie od radionuklidów uwolnionych podczas awarii wynosi od 2 do 5 dawek otrzymanych podczas pierwszego roku po awarii. Jest to dawka porównywalna do całorocznej dawki otrzymanej od naturalnego promieniowania tła i ma niewielkie znaczenie radiologiczne.[6]

 W latach 1986-87 ok. 200.000 „likwidatorów” skutków katastrofy otrzymało dawki od 0,01 Gy do 0,5 Gy. Takie dawki promieniowania mogą spowodować bardzo opóźnione konsekwencje poprzez zwiększenie ryzyka zachorowania na choroby nowotworowe.

 

 Istnieje powszechne przekonanie, że wszystkie nowotwory występując po 26. kwietnia 1986 r. są skutkiem awarii w Czarnobylu. Należy jednak wziąć pod uwag to, że występowały one także wcześniej. Ponadto w ostatnim czasie zanotowano wzrost zachorowań na całym terenie dawnego Związku Radzieckiego. To także należy uwzględnić przy ocenie skutków awarii.

Poznanie wszystkich skutków katastrofy jest niezwykle trudne z uwagi na bardzo dużą rozbieżność otrzymanych dawek promieniowania.

Pierwszymi ewakuowanymi byli mieszkańcy Pripiat’ (49.360 osób) i niedaleko położonej stacji kolejowej Janow (254 osoby).

Wieczorem 26. kwietnia dawka ekspozycji w Pripiat’ wahała się w granicach 1 ÷ 10 mR/h i nie wymagała ewakuacji mieszkańców. Jednak wraz z napływem informacji dotyczących skali wypadku, ewakuację zaczęto brać pod uwagę. Decyzję o niej podjęto o godz. 22:00. W nocy przygotowano prawie 1200 autobusów, które miały przetransportować mieszkańców. Ewakuację zarządzono o 13:00, rozpoczęto o 14:00, a zakończono o 17:00 27. kwietnia.[6]

Po godz. 16:00 dwudziestokilometrowa kolumna 1200 autobusów jadących w dwóch rzędach obok siebie opuściła miasto [5] (ryc. poniżej [8]).

Do 7 maja ewakuowano wszystkich mieszkańców 30-kilometrowej strefy wokół elektrowni.

Między 30. kwietnia a 3. maja ewakuowano 10.090 osób z ukraińskiej części 10-km strefy. Między 3. a 7. maja – 28.133 osób z ukraińskiej części 30-km strefy wokół reaktora. Od 14. maja do 16. czerwca ewakuowano 2858 osób mieszkających na terenach, na których dawka ekspozycji 10. maja 1986 r. przekroczyła 5 mR/h, co oznacza roczną efektywną dawkę powyżej 100 mSv (jednostki promieniowania). Ogółem na Ukrainie ewakuowano w 1986 r. 91.406 osób.

Na Białorusi ewakuację przeprowadzono w trzech fazach. Od 2. do 7. maja ewakuowano 11.358 mieszkańców 30-km strefy, od 3. do 10. czerwca oraz w sierpniu i we wrześniu odpowiednio 6017 i 7350 mieszkańców z poza 30-strefy.
Przy podejmowaniu decyzji o ewakuacji także zastosowano kryterium dawki ekspozycji powyżej 5 mR/h. Ogółem na Białorusi ewakuowano 24.725 osób.
Na terenie Rosji ewakuowano 186 osób.

W sumie przesiedlono ok. 116.000 osób. W tym samym czasie z obszaru objętego ewakuacją wywieziono ok. 60.000 zwierząt domowych i gospodarskich.[6]

Średnia efektywna dawka otrzymana przez mieszkańca Pripiat’ wynosi 17 mSv i waha się od 0,1 mSv do 380 mSv.[6]

Przesiedlono ludność, która w ciągu 70 lat życia miała otrzymać dawkę wyższą niż 350 mSv.
Ludzie ewakuowani zostali z terenów, na których średnia dawka w latach 1986-95 pochodząca ze skażeń wywołanych katastrofą wynosiła od 6 mSv do 60 mSv. Dla porównania dawka otrzymana przez człowieka w ciągu całego życia od naturalnego promieniowania tła wynosi średnio na świecie 150 mSv, a w rejonach skażonych po awarii w Czarnobylu - 210 mSv.[13][6] Tymczasem w innych krajach w rejonach o wysokim promieniowaniu naturalnym ludzie żyją w dobrym zdrowiu od tysięcy lat, mimo że otrzymują znacznie większe dawki: na przykład w Norwegii - 1500 mSv, w Indiach - 2000 mSv, czy w Iranie - 3000 mSv.[14]

Średnia efektywna dawka pochodząca od ¹³⁴Cs i ¹³⁷Cs w ciągu pierwszych 10 lat po katastrofie na terenach skażonych wyniosła ok. 10 mSv; średnia dawka efektywna - ok. 4 mSv. Tylko ok. 10.000 osób było narażonych na dawki powyżej 100 mSv. Efektywna dawka otrzymana przez całe życie na terenach skażonych powinna być w związku z tym o ok. 40% wyższa od dawki otrzymanej przez pierwszych 10 lat po wypadku.[6]

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uważa przeprowadzaną ewakuację za poważny błąd i sugeruje umożliwienie powrotu i osiedlania się ewakuowanych w 30-kilometrowej „Zonie”. Wg. WHO ewakuacja ludności spowodowała więcej konsekwencji zdrowotnych, niż zamieszkiwanie w strefie skażonej po wypadku w Elektrowni.

Nieoczekiwany wynik uzyskano w jednym z badań genetycznych na Węgrzech. Liczba niektórych anomalii genetycznych zmalała po awarii w Czarnobylu.[10]

Wypadek w Czarnobylu wyraźnie pokazał brak opóźnionych efektów zdrowotnych. W jedynym przypadku zwiększonej liczby nowotworów tarczycy u dzieci, wzrost zachorowalności nie w pełni daje się powiązać z działaniem promieniowania, i przynajmniej część efektu związana jest z masowymi procedurami kontrolnymi wprowadzonymi dopiero po awarii.[10]

Ostatnio sugeruje się istnienie progu 0,2 - 0,5 Gy, gdyż poniżej takich dawek nie stwierdzono wzrostu zachorowań na nowotwory, ani zmian genetycznych.[10]

Badania wskazują nawet na dobroczynne skutki niewielkich dawek promieniowania.[12][13]

Zgodnie z oceną UNSCEAR po dawkach na całe ciało mniejszych od 200 mSv nie stwierdzono, ani w Hiroszimie i Nagasaki, ani wśród innych populacji, znaczącego wzrostu umieralności nowotworowej. Przeciwnie, po zbombardowaniu Hiroszimy i Nagasaki ryzyko śmierci z powodu białaczki było niższe u osób napromieniowanych dawką powyżej 100 mSv niż u osób nie napromieniowanych.[14]
Natomiast badania stężenia radonu przyniosły wyniki świadczące o zmniejszeniu umieralności na raka płuc wraz ze wzrostem stężenia radonu w budynkach mieszkalnych.

 

 

Skutki wypadku w Czarnobylu na tle innych katastrof przemysłowych i jądrowych oraz skażeń w wyniku wybuchów jądrowych.

 

Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej był najpoważniejszym wypadkiem w historii cywilnej energetyki jądrowej. W jej wyniku zginęło 41 osób. Życia ludzkiego nie da się wycenić, jednak można podjąć próbę porównania skutków tego tragicznego zdarzenia z innymi wypadkami.

Katastrofa w Czarnobylu była największą katastrofą psychologiczną spowodowaną przez przemysł. Natomiast wywołana przez nią liczba ofiar i straty materialne są niewielkie w porównaniu do innych katastrof. Na przykład, emisja jodu-131 z czarnobylskiego reaktora była 180 razy mniejsza, a cezu-137 - 5 razy mniejsza niż z wybuchów jądrowych przeprowadzonych w rekordowym 1962 roku. W wyniku wszystkich prób z bronią jądrową znalazło się w atmosferze ziemskiej kilka ton izotopów, tzn. tysiąckrotnie więcej niż wydostało się z reaktora w Czarnobylu.[7]
Należy także podkreślić, że w żadnym innym wypadku w elektrowni jądrowej nie zginęli ludzie.

Jedna z najtragiczniejszych katastrof przemysłowych wydarzyła się w Bhopalu w Indiach 2 grudnia 1984 roku, kiedy to z fabryki nawozów sztucznych wydostało się do otoczenia 40 ton izocjanku metylu. Nie odbiła się ona jednak na świecie tak szerokim echem jak Czarnobyl, chociaż w jej wyniku zmarły natychmiast 1762 osoby, do 1994 r. - 6954 osoby, a ciężko poszkodowanych zostało około 200 000 osób. Nikt też nie mierzył stężenia tego gazu na całej ziemi, jak miało to miejsce w przypadku cezu-137 i jodu-131.
W poniższej tabeli podane zostały ważniejsze katastrofy przemysłowe.[7]

Rok	Rodzaj katastrofy	Miejsce	Liczba zgonów
1921	Wybuch w fabryce chemicznej	Oppau, Niemcy	561
1942	Wybuch pyłu węglowego	Kopalnia Honkeiko, Chiny	1572
1947	Wybuch nawozów sztucznych	Texas City, USA	562
1956	Wybuch dynamitu	Cali, Kolumbia	1100
1957	Pożar reaktora	Windscale, Wielka Brytania	0
1959	Zniszczenie zapory rzecznej	Fréjus, Francja	421
1963	Przelanie się 108 m3 wody przez zaporę	Vaiont, Włochy	2600
1975	Wybuch w kopalni	Chasnala, Indie	431
1976	Przeciek chemiczny	Seveso, Włochy	0
1979	Wypadek w zakładach broni bio.-chem.	Nowosybirsk, Rosja	300
1979	Stopienie reaktora jądrowego	Three Mile Island, USA	0
1984	Wybuch gazu naturalnego	Mexico City, Meksyk	452
1984	Wyciek trującego gazu	Bhopal, Indie	6954
1986	Stopienie reaktora jądrowego	Czarnobyl, Ukraina	41

 

Jedynym odczuwalnym w Polsce skutkiem wypadku w Czarnobylu była powszechna „radiofobia”, przekonanie, że wszystko zawierające w nazwie przymiotnik „jądrowy” grozi apokaliptyczną zagładą i związana z tym rezygnacja z rozwoju polskiej energetyki jądrowej. Decyzję taką podjęto pomimo tego, że w budowanej Elektrowni Jądrowej Żarnowiec miały zostać zainstalowane produkowane przez czeską Škodę, jedne z najbezpieczniejszych na świecie, reaktory WWER-440/213.
Z powodu irracjonalnych przesłanek produkcję energii elektrycznej oparto na najbardziej zanieczyszczającym środowisko węglu kamiennym i brunatnym.
Wywołany katastrofą strach wpływa na emocje i decyzje wielu ludzi. Opracowywane z rozmachem plany budowy w Polsce elektrowni jądrowych z powodu krótkowzroczności polityków i obawy przed podjęciem kontrowersyjnych problemów, zostały odłożone poza rok 2020.

 

 

Dokładny opis skutków wypadku w Czarnobylu można znaleźć w Raporcie Komitetu Naukowego Narodów Zjednoczonych ds. Skutków Promieniowania Jądrowego dla Zgromadzenia Ogólnego z roku 2000: Źródła i skutki promieniowania jonizującego; Aneks J (5,4 MB).
Jego polskie streszczenie można znaleźć na stronie PAA: http://www.paa.gov.pl/edukacja1.htm

 

Wstecz                                  Strona główna