Z wymienionych tu własności sił jądrowych widać, że mają one zasadniczo inną naturę niż siły elektromagnetyczne, czy grawitacyjne. Ze względu na złożoność tych sił dotychczas nie stworzono jednolitej teorii oddziaływań silnych, która mogłaby opisać wszystkie własności sił jądrowych w ramach spójnego, jednolitego formalizmu.  Przedstawimy więc kilka podstawowych modeli jądra atomowego. Model różni się od teorii tym, że opisuje tylko ograniczony zakres własności obiektu, który jest przedmiotem opisu. Tak jest i w przypadku modeli jądra atomowego. Założenia tych modeli różnią się zasadniczo chociaż każdy z nich dobrze opisuje określone własności jąder atomowych. Nasze rozważania rozpoczniemy od modelu kroplowego.

Model kroplowy

(5.2.1)

 E_obj jest członem objętościowym, który opisuje wspominaną już przez nas proporcjonalności energii wiązania do liczby masowej jądra (patrz Rys.5.1.2) Człon ten można więc zapisać jako: , gdzie a_o jest współczynnikiem proporcjonalności.

E_pow odzwierciedla fakt, że nukleony znajdujące się w zewnętrznej warstwie jądra mają mniej partnerów i są słabiej przyciągane, co zmniejsza energię wiązania. Człon ten ma więc wartość ujemną i jest proporcjonalny do powierzchni jądra, a wiec do drugiej potęgi promienia. Mając na uwadze, że promień proporcjonalny jest do pierwiastka trzeciego stopnia z liczby masowej A, możemy człon ten zapisać w postaci .

E_Coul jest energią odpychania elektrostatycznego (kulombowskiego) pomiędzy protonami.  Energia ta jest oczywiście ujemna i proporcjonalna jest do kwadratu ładunku jądra oraz odwrotnie proporcjonalna do promienia czyli liczby masowej w potędze -1/3: .

E_sym  uwzględnia fakt, że najbardziej stabilne są jądra, w których liczba protonów równa jest liczbie neutronów. Człon ten określa zmniejszenie się energii wiązania kiedy warunek ten nie jest spełniony; ma wiec wartość ujemną i znika kiedy liczba protonów równa jest liczbie neutronów.  Człon ten ma postać:, a więc znika kiedy N=Z, czyli N+Z=2Z=A.

E_par  odzwierciedla tendencję do łączenia się nukleonów w pary. Człon ten zapisuje się w postaci, gdzie równe jest zeru dla jąder o A nieparzystym, jest dodatnie dla jąder parzysto-parzystych i ujemne dla jąder nieparzysto-nieparzystych.

Z punktu widzenia dydaktycznego, model kroplowy prezentuje bardzo dobrze czynniki specyficzne i ważne dla zrozumienia kształtu zależności energii wiązania od liczby masowej jądra. Model ten oddaje duże usługi przy analizie stabilności jąder ze względu na różne procesy spontanicznych przemian jądrowych oraz  reakcji rozszczepienia. Jest to jednak model całkowicie klasyczny i nie pretenduje do opisu efektów kwantowych w strukturze jądra.

Model gazu Fermiego

Modelem opartym na zupełnie innych założeniach niż model kroplowy jest model gazu Fermiego, w którym nukleony traktowane są nie jako związane, ale ...swobodne. Swoboda ta jest jednak ograniczona przez barierę studni przyciągającego potencjału jądra, Rys.5.2.1. 

Promień studni równy jest promieniowi jądra (wzór 5.1.5), a wysokość jest różna dla protonów i neutronów. Wynika to z istnienia dla protonów dodatkowego, ale odpychającego, potencjału sił elektrostatycznych działających także poza obszarem studni. Obowiązuje też zakaz Pauliego zabraniający dowolnym dwom nukleonom pozostawać w tym samym stanie kwantowym. Nukleony wypełniają więc dozwolone poziomy energetyczne w taki sposób, by całkowita energia miała wartość minimalną, a na jednym poziomie energetycznym znajdowały się tylko dwa nukleony i to o przeciwnie ustawionych spinach. Poza tymi ograniczeniami, nukleony są zupełnie swobodne.

Rys.5.2.1. Protony i neutrony w studni potencjału w modelu gazu Fermiego

 Nukleony mogą więc poruszać się w studni, a ich droga swobodna jest bardzo długa, bo wszystkie poziomy energetyczna są obsadzone i możliwe są jedynie zderzenia, w których następuje zamiana nukleonów miejscami dopuszczona przez nierozróżnialność cząstek. Nukleony wypełniają najniższe poziomy energetyczne aż do energii zwanej energią Fermiego. Wtedy jeszcze związane są w studni energią wiązania równą, jak wiemy, około 8 MeV dla większości jąder. Relacje pomiędzy głębokością studni potencjału dla neutronów , energią Fermiego i  energią wiązania pokazane są na rysunku 5.2.1. Dla protonów wielkości te są przesunięte w górę, co jest rezultatem istnienia dla nich dodatkowego potencjału kulombowskiego. 

Zgodnie z modelem gazu Fermiego, nukleony w jądrach posiadają pewien pęd zwany pędem Fermiego. Istnienie pędu Fermiego zostało potwierdzone w analizie kinematycznej reakcji cząstek z jądrami, w szczególności przy badaniach tzw. podprogowej produkcji cząstek. Model gazu Fermiego uzasadnia także większą liczbę neutronów w stabilnych, ciężkich jądrach. Model ten jednak nie opisuje własności niektórych jąder zwanych "jądrami magicznymi".

Model powłokowy

(5.2.2)

Energie wiązania jąder magicznych tj. takich, dla których liczba Z lub N jest liczbą magiczną są  większe niż wynika to z oszacowań modelu kroplowego. Jądra te posiadają dużą liczbę izotopów trwałych tj. nie rozpadających się samorzutnie. Dotyczy to szczególnie jąder podwójnie magicznych, czyli takich w których zarówno liczba Z jak i N jest liczbą magiczną. Jądrami tymi są:  

(5.2.3)

Dla przykładu, jądro helu czyli cząstka ,emitowane jest jako całość w samorzutnych przemianach jądrowych ciężkich jąder. Energia wiązania jądra helu jest o wiele większa niż energie wiązania jąder sąsiednich. 

Te własności jąder magicznych są analogiczne do własności atomów gazów szlachetnych o zamkniętych powłokach elektronowych i dużych energiach jonizacji. Istnienie struktury powłokowej nukleonów i przyporządkowanie nukleonom liczb kwantowych, podobnie jak elektronom w atomach jest podstawą modelu powłokowego jądra. Liczby magiczne odpowiadają zamkniętym powłokom protonów i neutronów w jądrze. Poziomy energetyczne nukleonów określone są przez wartości głównej i orbitalnej liczby kwantowej. Bierze się również pod uwagę oddziaływanie spinowego i orbitalnego momentu pędu, co powoduje rozszczepienie poziomów energetycznych nukleonów. Sumaryczne momenty pędu i momenty magnetyczne jąder o zamkniętych powłokach są równe zeru. 

Trzeba tu dodać, ze własności oddziaływań silnych są znacznie mniej poznane niż własności oddziaływań elektromagnetycznych, co stwarza określone trudności w konstrukcji modelu powłokowego. Uproszczonym wariantem tego modelu jest tzw. model jednocząstkowy, w którym rozważa się stan pojedynczego nukleonu znajdującego się w polu potencjału pochodzącego od pozostałych nukleonów.   W ramach tego podejścia stany wzbudzone tego nukleonu nie zaburzają stanu powłok zamkniętych, co stanowi istotne uproszczenie. Pomimo upraszczających założeń model powłokowy odgrywa ważną rolę w zrozumieniu systematyki poziomów energetycznych jąder atomowych.