Całka

Funkcja pierwotna F(x) danej funkcji  y=f(x) - to taka funkcja, której pochodna równa jest  f(x) lub, co jest równoważne, której różniczka równa jest  f(x)dx.  

(1)

Wiemy, że pochodna stałej równa jest zeru. Wynika z tego, że dla dowolnej stałej C mamy

(2)

Jeśli więc funkcja jest funkcją pierwotną danej funkcji , to każda funkcja różniąca się od o stałą wartość jest także funkcją pierwotną funkcji . Funkcja ma więc nieskończenie wiele funkcji pierwotnych różniących się o wartość dowolnej stałej. 

Na rysunku obok krzywe F1(x) i F2(x) są identyczne z krzywą F(x)  i  otrzymane są przez równoległe przesuniecie krzywej F(x) wzdłuż osi Y o odcinki odpowiednio C1 i C2. Wszystkie trzy krzywe są funkcjami pierwotnymi danej funkcji f(x).

Zbiór wszystkich funkcji pierwotnych danej funkcji  f(x) nazywamy całką nieoznaczoną  funkcji  f(x), co zapisujemy w postaci. 

(3)

Mówimy, że całkę wyznaczamy z dokładnością do stałej dowolnej, którą nazywamy stałą całkowania

Kilka przykładów podstawowych całek (pominięto stałą całkowania)
 
 
 
 

Podstawowe reguły całkowania

1. Stały czynnik ( c ) można wynieść przed znak całki
Wzór:
Przykład:   
 
2. Całka sumy (lub różnicy) funkcji równa jest sumie (lub różnicy) całek poszczególnych składników
Wzór:

Przykład: 
 
3.

Całkowanie metodą podstawienia

Wzór:
Przykład:     ( - stała);        podstawiamy:      

różniczkując otrzymujemy: lub

Mamy więc:

 
4.

Całkowanie przez części  

Wzór:

Przykład:        przyjmujemy:     czyli   ,

otrzymujemy:

 

Całka oznaczona

Z definicji (1) wynika, że różnica funkcji pierwotnych wyznaczonych dla dwóch wartości a i b zmiennej x może być wyznaczona jako suma nieskończenie wielu różniczek . Suma taka,  to całka oznaczona funkcji w przedziale od granicy dolnej, a do granicy górnej b i może być zapisana jest w postaci

(4)

Wzór (4) wyraża  podstawowe twierdzenie rachunku całkowego, umożliwiające wyrażenie całki oznaczonej przez nieoznaczoną. Dla wyznaczenia całki oznaczonej w granicach od a do b należy znaleźć funkcję pierwotną  danej funkcji , wyznaczyć wartości tej funkcji w punktach x=a oraz x=b, a następnie obliczyć różnicę . W rezultacie odejmowania stała całkowania redukuje się, więc nie występuję przy obliczaniu całek oznaczonych. 

Rys 1. Geometryczna interpretacja całki oznaczonej.  

Wyrażeniereprezentowane jest przez pole elementarnego paska o szerokości i wysokości , zaś całka oznaczona (4) równa jest polu figury pod krzywą i ograniczonej rzędnymi w punktach oraz . Przy zamianie granic całkowania w wyrażeniu (2) znak całki zmienia się na przeciwny. 

 

Jako poglądowy przykład obliczmy całkę oznaczoną  funkcji y=x w granicach od x=1 do x=2 .

Otrzymana wartość, to pole figury pokazanej na rysunku kolorem jasno-zielonym.