Całka |
Funkcja pierwotna F(x) danej funkcji y=f(x) - to taka funkcja, której pochodna równa jest f(x) lub, co jest równoważne, której różniczka równa jest f(x)dx.
(1) |
Wiemy, że pochodna stałej równa jest zeru. Wynika z tego, że dla dowolnej stałej C mamy
(2) |
Jeśli więc funkcja jest funkcją pierwotną danej funkcji , to każda funkcja różniąca się od o stałą wartość jest także funkcją pierwotną funkcji . Funkcja ma więc nieskończenie wiele funkcji pierwotnych różniących się o wartość dowolnej stałej.
Na rysunku obok krzywe F1(x) i F2(x) są identyczne z krzywą F(x) i otrzymane są przez równoległe przesuniecie krzywej F(x) wzdłuż osi Y o odcinki odpowiednio C1 i C2. Wszystkie trzy krzywe są funkcjami pierwotnymi danej funkcji f(x). |
Zbiór wszystkich funkcji pierwotnych danej funkcji f(x) nazywamy całką nieoznaczoną funkcji f(x), co zapisujemy w postaci.
(3) |
Mówimy, że całkę wyznaczamy z dokładnością do stałej dowolnej, którą nazywamy stałą całkowania
Kilka przykładów podstawowych całek (pominięto stałą całkowania) | ||
1. | Stały czynnik ( c ) można wynieść przed znak całki |
Wzór: | |
Przykład: | |
2. | Całka sumy (lub różnicy) funkcji równa jest sumie (lub różnicy) całek poszczególnych składników |
Wzór: | |
Przykład: | |
3. |
Całkowanie metodą podstawienia |
Wzór: | |
Przykład: |
(
- stała);
podstawiamy:
różniczkując otrzymujemy: lub Mamy więc: |
4. |
Całkowanie przez części |
Wzór: | |
Przykład: |
przyjmujemy:
czyli ,
otrzymujemy: |
Z definicji (1) wynika, że różnica funkcji pierwotnych wyznaczonych dla dwóch wartości a i b zmiennej x może być wyznaczona jako suma nieskończenie wielu różniczek . Suma taka, to całka oznaczona funkcji w przedziale od granicy dolnej, a do granicy górnej b i może być zapisana jest w postaci
(4) |
Wzór (4) wyraża podstawowe twierdzenie rachunku całkowego, umożliwiające wyrażenie całki oznaczonej przez nieoznaczoną. Dla wyznaczenia całki oznaczonej w granicach od a do b należy znaleźć funkcję pierwotną danej funkcji , wyznaczyć wartości tej funkcji w punktach x=a oraz x=b, a następnie obliczyć różnicę . W rezultacie odejmowania stała całkowania redukuje się, więc nie występuję przy obliczaniu całek oznaczonych.
Rys 1. Geometryczna
interpretacja całki oznaczonej.
Wyrażeniereprezentowane jest przez pole elementarnego paska o szerokości i wysokości , zaś całka oznaczona (4) równa jest polu figury pod krzywą i ograniczonej rzędnymi w punktach oraz . Przy zamianie granic całkowania w wyrażeniu (2) znak całki zmienia się na przeciwny. |
Jako poglądowy przykład obliczmy całkę
oznaczoną funkcji y=x w granicach od x=1
do x=2 .
Otrzymana wartość, to pole figury pokazanej na rysunku kolorem jasno-zielonym. |