wyklad

Metody Fizyki Jądrowej w Środowisku Przemyśle i Medycynie

 wyklad

Wykład dla doktorantów Politechniki Warszawskiej, rok ak. 2003/2004
Prowadzący:  prof. nzw. dr hab. Jan Pluta, pluta@if.pw.edu.pl , tel: 660-7343, Gmach Fizyki, pok. 117c

1.   Motywacja i cel zajęć


Wizyta w Instytucie Energii Atomowej w Świerku

2.   Program wykładu
3.   Wizyty w ośrodkach, fizyki i techniki jądrowej
4.   Literatura
7.  Zaliczenia i tematy prac zaliczeniowych
8. WYKŁAD (fragmenty)

MOTYWACJA I CEL ZAJĘĆ

Badania własności podstawowych składników materii: jąder atomowych i cząstek elementarnych stanowią wyzwanie nie tylko dla samej fizyki ale również dla technik eksperymentalnych stosowanych w badaniach fizycznych: elektroniki, mechaniki precyzyjnej, techniki próżniowej itp., a przede wszystkim dla informatyki i szeroko rozumianej techniki komputerowej. Rzeczywiście, niezbadanym  pozostaje obecnie tylko to, czego poznanie było niemożliwe dotychczas na poziomie dostępnych technik pomiarowych. Właśnie dlatego, każdy nowy eksperyment fizyczny sięga granic możliwości współczesnej techniki i technologii. Nie dziwi więc fakt,  że wykorzystywany dziś we wszystkich dziedzinach życia na całym świecie World Wide Web (WWW) " narodził się" w największym ośrodku fizyki jądrowej CERN jako narzędzie pracy fizyków. Ten spektakularny przykład, to tylko przysłowiowy "wierzchołek góry lodowej", bowiem metody i narzędzia fizyki jądrowej wykorzystywane są w wielu dziedzinach życia poczynając od energetyki, przemysłu i medycyny,  poprzez rolnictwo i ochronę środowiska, aż po archeologię i historię sztuki. 

Celem proponowanych zajęć jest przybliżenie słuchaczom zagadnień dotyczących roli promieniowania jądrowego oraz przemian i reakcji jądrowych w różnych dziedzinach zastosowań technicznych, a także przedstawienie związanych z tym pojęć i metod dotyczących techniki pomiarów i analizy danych jądrowych. Omówione zostaną także zagadnienia ochrony przed promieniowaniem oraz dozymetrii promieniowania jądrowego. Treść wykładu ilustrowana będzie przykładami zaczerpniętymi z praktycznych aplikacji realizowanych w konkretnych zagadnieniach technicznych. Uzupełnieniem będą wizyty w instytutach badawczych i produkcyjnych, gdzie prowadzone są prace dotyczące zastosowań promieniowania jądrowego oraz metod fizyki jądrowej. 

 

PROGRAM WYKŁADU

  1. Wprowadzenie - podstawowe pojęcia fizyki jądrowej: struktura materii: atomy => jądra atomowe => nukleony => kwarki oraz podstawowe własności elementarnych składników materii, oddziaływania fundamentalne i siły jądrowe, podstawowe przemiany i reakcje jądrowe  
  2. Źródła promieniowania jądrowego: pr a wo rozpadu promieniotwórczego,  rozpady sukcesywne, szeregi promieniotwórcze, sztuczne źródła promieniotwórcze, wiązki cząstek naładowanych, akceleratory liniowe i kołowe, transport i prowadzenie wiązki, otrzymywanie strumieni neutronów w reaktorach, generatory neutr onów, dodatkowo - generacja promieniowania rentgenowskiego, lampy rentgenowskie,  własności źródeł i wiązek promieniowania z punktu widzenia ich zastosowań technicznych
  3. Oddziaływanie promieniowania jądrowego z materią: prawo i współczynniki (liniowy oraz masowy) osłabienia i absorpcji wiązki promieniowania, średnia droga sw o bodna, całkowity i różniczkowy przekrój czynny, przechodzenie ciężkich cząstek naładowanych przez materię: straty jonizacyjne, formuła Bethe-Blocha, relacja zasięg-energia, krzywa Bragga, oddziaływania elektronów: straty energii na jonizację i promieniowanie, energia krytyc z na i jednostka radiacyjna, procesy wielokrotnych rozproszeń kulombowskich, oddziaływania fotonów: zjaw i sko fotoelektryczne, efekt Comptona i tworzenie par (e+,e-), przekroje czynne na te zjawiska w funkcji energii promieniowania i własności absorbenta, kaskady elektronowo-fotonowe, oddziaływanie neutronów w różnych obszarach ich  energii , spowalnianie neutronów
  4. Detekcja i detektory promieniowania jądrowego: fizyczne podstawy działania detektorów promieniowania jądrowego,  komory jonizacyjne, liczniki proporcjonalne i liczniki GM, detektory półprzewodnikowe, de tektory scyntylacyjne: nieorganiczne, organiczne i ciekłe, detektory pozycyjne, parametry typowych detektorów, układy elektroniczne współpracujące z detektorami promieniowania, analizatory amplitudy i czasu ( ADC i TDC), układy koincydencyjne, spektrometry, wydajność, zdolność rozdzielcza i czas martwy układu detekcyjnego, detekt o ry neutronów, metody aktywacyjne
  5. Statystyczne aspekty emisji, propagacji i detekcji promieniowania : rozkład Poissona i jego relacje z procesami jądrowymi oraz propagacją i detekcją promieniowania jądrowego, pomiar w obecności tła, czas martwy układów pomiarowych,  statystyka pomiarów koincydencyjnych, algorytmy i programy modelowania komputerowego procesu propagacji promienio wania, wydzielania energii w materiałach i rejestracji promieniowania, zastosowanie metod Monte-Carlo, program GEANT jako przykład uniwersalnego podejścia do modelowania procesów propagacji i detekcji promieniowania jądrowego, przykłady obliczeń dla złożonych układów pomiarowych. 
  6. Ochrona przed promieniowaniem jonizującym, dozymetria: podstawowe pojęcia, wielkości i jednostki: aktywność, strumień, dawka pochłonięta, czynnik wagowy, dawka skuteczna, metody i przykłady obliczania dawek, typy,  zasady działania i przykłady instrumentów dozymetrycznych, kalibracja dawkomierzy, oddziaływanie promieniowania jonizującego na organizmy żywe, następstwa napromieniania, systemy monitoringu i ochrony radiologicznej 
  7. Promieniowanie naturalne: skorupy ziemskiej, kosmiczne, odpadów kopalnianych i materiałów budowlanych, zawartość radonu w powietrzu, jego pomiar i metody obniżania stężenia oraz możliwy wpływ na zdrowie człowieka, problem małych dawek promieniowania
  8. Technologie radiacyjne: usuwanie zanieczyszczeń gazów, sterylizacja materiałów medycznych i  dekontaminacja środków spożywczych, konserwacja żywności metodą napromieniania, hamowanie kiełkowania, zwalczanie szkodników poprzez sterylizacje owadów itd, membrany trekowe, materiały termokurczliwe itp.
  9. Metody radioznacznikowe: istota metody, aparatura i przykłady badań radioznacznikowych; badania dynamiki procesów i transformacji materii, kontrola szczelności i lokalizacja nieszczelności, badania urządzeń i ciągów technologicznych, analiza  przepływu wód gruntowych i przepływów zanieczyszczeń, neutronowa analiza aktywacyjna i jej zastosowania np. w identyfikacji dzieł sztuki i kryminalistyce, metody datowania i badania wieku obiektów 
  10. Radioizotopowe metody pomiarowe: ciągłe i bezdotykowe (nieniszczące) pomiary poziomu, grubości, gęstości, stężenia itp., defektoskopia, wagi izotopowe, mierniki zapylenia powietrza, analizatory składu i jakości materiałów, kontrola przebiegu procesów technologicznych i zastosowania w układach automatyki przemysłowej, profilowanie odwiertów przy poszukiwaniu surowców mineralnych; nowe kierunki rozwoju związane z technikami pomiarów wieloparametrycznych i metodami obrazowania.
  11. Radiodiagnostyka i radioterapia: medycyna nuklearna: radiofarmaceutyki, diagnostyka izotopowa, tomografia komputerowa: jednofotonowa (SPECT) i pozytonowa (PET), immuno-terapia, metody rezonansu magnetycznego, radioterapia z użyciem promieniowania gamma, elektronów i ciężkich jonów
  12. Energetyka jądrowa: zasady działania i podstawowe typy reaktorów jądrowych, cykl paliwowy, bezpieczeństwo pracy elektrowni jądrowej, odpady jądrowe - ich transport i przechowywanie, procesy transmutacji i nowe rozwiązania w energetyce jądrowej, reaktory sterowane akceleratorami, społeczne aspekty energetyki jądrowej

 

WIZYTY W OŚRODKACH FIZYKI I TECHNIKI JĄDROWEJ 

Uzupełnienie wykładu stanowią wizyty w ośrodkach gdzie prowadzone są prace dotyczące zastosowań promieniowania jądrowego oraz metod fizyki jądrowej:  

  1. Instytut Chemii i Techniki Jądrowej (ul. Dorodna 16) 
  2. Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej  (ul. Konwaliowa 7) 
  3. Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów (ul. Pasteura 5a)
  4. Instytut Energii Atomowej oraz  Instytut Problemów Jądrowych w Świerku k. Otwocka, 
  5. Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie (ul. Wawelska 15)

W czasie wizyt przedstawione zostaną metody i rozwiązania techniczne rozwijane w danym zakładzie i zademonstrowane będą produkowane i stosowane w  różnych dziedzinach konkretne urządzenia. 

Wizyty te wykraczają poza ramy wykładu i odbywać się będą oddzielnie. (Są one elementem zajęć dla studentów ostatnich lat Wydziału Fizyki PW.) Realizacja wizyt planowana jest na drugą część semestru w piątki w godzinach 10 -13. Uczestnictwo w wizytach nie stanowi obowiązkowego elementu wykładu dla doktorantów PW - jest jednak  niezwykle cennym uzupełnieniem i ilustracją treści przekazywanych na wykładzie. 

Przebieg wizyt zrealizowanych w roku ak: 2002/2003  ilustruje załączony foto-raport.

 

LITERATURA

  1. A.Strzałkowski, Wstęp do Fizyki Jądrowej, PWN, (197 9)
  2. E. Skrzypczak, Z Szefliński, Wstęp do fizyki jądra atomowego i cząstek elementarnych, PWN, Warszawa (1995)
  3. C. Grupen, Particle Detectors, Cambridge Univ. Press, (1992)
  4. W.R. Leo, Techniques for Nuclear and Particle Physics Experiments, (1987)
  5. James E. Turner, Atoms, radiation and radiation protection, J.Willey&Sons, (1995)
  6. Frank H. Attix, Introduction to radiological physics and radiation dosimetry, J.Willey&Sons, (1986)
  7. A.Hrynkiewicz (red), Człowiek i promieniowanie jonizujące, PWN, Warszawa (2001)
  8. P.Urbański (red), Promieniowanie jako źródło informacji o własnościach materii, raport PTN-5/2001
  9. Z.Celiński, Energetyka Jądrowa, PWN, Warszawa (1991), Energetyka Jądrowa a Społeczeństwo, PWN, Warszawa (1992)
  10. Postępy Techniki Jądrowej, (kwartalnik, PTN)
  11. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, (dwumiesięcznik, CLOR)
  12. "Technika jądrowa w przemyśle, medycynie, rolnictwie i ochronie środowiska", Materiały odbywającego się cyklicznie krajowego sympozjum oraz referencje tam zawarte.
  13. Informacje Działu Szkolenia i Doradztwa IPJ (pliki *.doc): ogólne , elektroniczne , badania powietrza
  14. Państwowa Agencja Atomistyki -
  15. Instytut Chemii i Techniki Jądrowej
  16. Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej
  17. Instytut Energii Atomowej
  18. Akademia Górniczo Hutnicza
  19. Instytut Uranowy w Londynie

ZALICZENIA

Zaliczenie ma formę kollokwium ustnego lub pisemnego obejmującego materiał wykładu. W indywidualnych przypadkach zaliczenie może być zrealizowane poprzez wykonanie opracowania wybranego zagadnienia tematycznego. Przedmiot i forma opracowania muszą być uzgodnione z prowadzącym zajęcia.

PROPOZYCJE TEMATÓW ZALICZENIOWYCH

Lp. Temat Nazwisko Uwagi *,@ Punkty, patrz Kryteria
1 2 3 4 5 Suma
1 Kroki milowe (fakty, daty, ludzie) na stuletniej drodze zastosowań promieniotwórczości w nauce i technice. Mirosław Szyłak- Szydłowski @            
2 Rola Marii Skłodowskiej-Curie w odkryciu i rozwoju wiedzy o promieniotwórczości.  Mirosław Szyłak- Szydłowski html 10 9 10 10 10 49
3 Źródła promieniowania - ich wytwarzanie, charakterystyki i zastosowania. Maciej Malarski @ 7 7 7 8 37
4 Wiązki promieniowania - ich wytwarzanie, charakterystyki i zastosowania.                
5 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią.  Dorota Oleszczuk doc (1803KB) 10 10 10 10 8 48
6 Oddziaływanie promieniowania gamma z materią.                
7 Oddziaływanie neutronów z materią.   Jan Kindracki  @ 6 7 7 9 36
8 Detektory promieniowania jonizującego: ich typy i zasady ich działania Piotr Kwiecień  @ 5 4 5 5 7 26
8 Detektory promieniowania jonizującego: ich typy i zasady ich działania Paweł Śniecikowski html 6 6 7 7 7 33
9 Detekcja i detektory promieniowania gamma oraz pomiary energii fotonów. Przemysław Bilski html 7 8 8 7 8 38
10 Detekcja i detektory neutronów oraz metody pomiarów ich energii.  Artur Bicki  @(*) 4 4 6 6 5 25
11 Układy elektroniczne i systemy akwizycji danych współpracujące z detektorami promieniowania.                
12 Statystyczne aspekty emisji i rejestracji promieniowania.                
13 Algorytmy i programy modelowania komputerowego procesu propagacji promieniowania w materii i rejestracji promieniowania                
14 Dozymetria: dawki pochłaniane, ich jednostki, pomiary i normy; zasady pracy ze źródłami i wiązkami promieniowania.  Krzysztof Zamajtys doc (4603KB) 10 10 10 10 9 49
15 Konsekwencje zdrowotne, ekologiczne i społeczne katastrofy w Czarnobylu Paweł Paszta ppt (532KB)  8 10 9 10 9 46
16 Wybuchy jądrowe i ich konsekwencje ekologiczne .  Nguyen Hoang Tien  @ 8 9 8 8 41
17 Systemy bezpieczeństwa jądrowego w Polsce, Europie i świecie.  Radosław Kalinowski html 9 8 7 8 9 38 
18 Promieniowanie kosmiczne (pochodzenie, skład, oddziaływanie w atmosferze, intensywność w funkcji miejsca i czasu oraz w relacji z innymi źródłami promieniowania, zagrożenie dla człowieka itd.)  Ilona Pietucha doc (1148KB) 10 10 9 9 9 47
19 Ziemskie promieniowanie naturalne (promieniowanie skorupy ziemskiej, odpadów kopalnianych, materiałów budowlanych itd. - intensywność, zawartość w różnych materiałach; szkodliwość)  Anna Niewęgłowska- Mazurkiewicz html 10 9 10 10 9 48
20 Zawartość radonu w powietrzu, jego pochodzenie, pomiary i obniżanie stężenia  Ewa Witkowska doc (9233KB)  10 10 10 10 8 48
21 Zastosowania pomiarów natężenia promieniowania w geologii i archeologii.  Arkadiusz Warmuz html 8 10 10 10 10 48
22 Metody radiacyjne w medycynie: diagnostyka izotopowa, radioterapia z użyciem promieniowania gamma, elektronów, mezonów (pi-) i ciężkich jonów  Sławomir Rupiński ppt (4327KB) 10 10 10 10 10 50
23 Medyczne zastosowania różnych źródeł promieniowania (np: 60Co, 137Cs itd.; jakie źródła, gdzie stosowane i do czego, jakie intensywności, konstrukcja aparatury itp.)                
24 Nowe metody w radiodiagnostyce i radioterapii (tomografia komputerowa, immuno-terapia itp.)  Agnieszka Halicka doc (6786KB)  10 9 10 9 9 47
25 Akceleratory elektronów i ich rola w zastosowaniach technicznych i medycznych.                
26 Pomiarowe metody izotopowe (pomiary grubości, składu, gęstości, stężenia itp.) Adam Piwnicki  doc (433KB) 8 9 8 8 41
27 Metody radioznacznikowe, izotopowa aparatura diagnostyczna, defektoskopia.  Tomasz Nazaruk ppt (465KB) 10 8 8 8 8 42
28 Technologie radiacyjne w ochronie środowiska (usuwanie zanieczyszczeń gazów, pomiary zapylenia, zanieczyszczeń materiałów itp)  Wanda Baj   6 6 5 7 7 31
29 Metody radiacyjne w przemyśle spożywczym (dekontaminacja środków spożywczych, usuwanie szkodników itp.)  Małgorzata Rusiniak html  9 9 9 9 10 46
30 Technologie radiacyjne w inżynierii materiałów (utwardzanie radiacyjne, sterylizacja materiałów medycznych, membrany trekowe itd.)   Ireneusz Kozera  @ 8 5 6 6 6 31
31 Procesy fizyczne w reaktorach jądrowych (rozszczepienie, cykl paliwowy, konstrukcja i działanie typowego reaktora jądrowego)  Adam Getka ppt (2091KB) 8 8 8 7 8 39
32 Energetyka jądrowa (podstawowe typy reaktorów energetycznych, szczegóły ich konstrukcji i specyfika zastosowania)  Jacek Dohojda doc (5783KB) 9 9 8 8 8 42
33 Bezpieczeństwo w energetyce jądrowej (w produkcji materiałów rozszczepialnych, w pracy elektrowni, w transporcie i przechowywaniu odpadów) Dominika Prądzyńska doc (970KB) 8 8 8 7 9 40
34 Rola energetyki jądrowej w wytwarzaniu energii elektrycznej (w różnych krajach, w czasie, porównanie z innymi rodzajami energii, perspektywy itd.)  Rafał Dybicz html 8 7 7 8 37
35 Energetyka jądrowa a społeczeństwo: korzyści, zagrożenia i przesądy.  Radosław Kuca doc (2114KB) 8 7 9 8 9 41
36 Nowe rozwiązania w energetyce jądrowej ( procesy transmutacji, reaktory sterowane akceleratorami, programy badawcze itd.)  Kamila Leśniewska ppt (861KB) 10  10 8 9 9 46
37 Szczegółowa prezentacja wybranego typu detektora promieniowania (procesy fizyczne w detektorze, zasada pomiaru, szczegóły konstrukcji, zalety i wady, porównanie z innymi typami detektorów itd.) np. detektor scyntylacyjny, detektor półprzewodnikowy, komora jonizacyjna itd. Marcin Szulik (*)  @ 2 2 2 2 2 10
37 Szczegółowa prezentacja  detektora  scyntylacyjnego (procesy fizyczne w detektorze, zasada pomiaru, szczegóły konstrukcji, zalety i wady, porównanie z innymi typami detektorów itd.) np. detektor scyntylacyjny, detektor półprzewodnikowy, komora jonizacyjna itd. Tomasz Bieniek(*)   html  6 7 8 7 7 35
37 Układy elektroniczne i systemy akwizycji danych współpracujące z detektorami promieniowania Janusz Kosko(*)   pps (1088KB)  8 7 7 7 7 36
38 Szczegółowy opis wybranej metody lub technologii radiacyjnej (istota metody, dziedziny zastosowania, konstrukcja aparatury, porównanie z metodami konkurencyjnymi, perspektywy itd. (przykłady: utwardzanie radiacyjne, metoda C-14 w archeologii, oczyszczanie spalin, alfa-immuno-terapia itd.)                
39 Synteza termojądrowa we Wszechświecie i na Ziemi - mechanizm produkcji energii. Ewentualne możliwości produkcji energii na Ziemi przy pomocy syntezy jądrowej.  Robert Rydz              
40 Detektory półprzewodnikowe: ich typy i wlasnosci oraz zastosowanie do celów naukowych i aplikacyjnych. Anna Maria Misiak  html 7 8 8 7 10 40
40 Detektory półprzewodnikowe - paskowe: ich typy i wlasnosci oraz zastosowanie do celów naukowych i aplikacyjnych. Andrzej Kociubiński(*)  html 8 6 7 8 35
41 Zastosowanie detektorów półprzewodnikowych w eksperymentach fizycznych - na przykładzie eksperymentu ALICE.  Krzysztof Kłos html 7 8 7 7 7 36
42 Fizyka plazmy w aspekcie kontrolowanej fuzji termojądrowej                 
43 Militarne zastosowania energii jądrowej.  Robert Grzesiczak(*) html  10 9 7 10 10 46
43 Militarne zastosowania energii jądrowej.  Emil Dusiński(*) doc (1212KB) 10 10 10 8 8 46
44 Prezentacja jednego z odwiedzanych w ramach zajęć ośrodków fizyki i techniki jądrowej. (Instytut Problemów Jądrowych, ochrona środowiska) Izabela Kosińska html  9 9 10 10 9 47
44 Prezentacja jednego z odwiedzanych w ramach zajęć ośrodków fizyki i techniki jądrowej. (Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów) Tomasz Szyszko ppt (24576KB)  8 9 8 8 9 42
44 Prezentacja jednego z odwiedzanych w ramach zajęć ośrodków fizyki i techniki jądrowej. Jarosław Piotr Górny SLCJ (II)            
45 Temat zaproponowany przez studenta i zatwierdzony przez prowadzącego zajęcia. Tomasz Janus,
Greg Rarata 
             
46 Składowanie odpadów jądrowych Krzysztof Gołofit html 10  6 8 10 7 41
47 Źródła pochodzenia radionuklidów w środowisku naturalnym i metody ich usuwania Tomasz Janus              
48   ??? Szwarocki Piotr              
49 Elektrownia jądrowa - zasada działania, rodzaje i budowa, konstrukcje elektrowni jądrowych na świecie Jan Sobolewski html 10 10 9 8 10 47
50 Rentgenowska analiza strukturalna monokryształów Wojciech Marciniak html 10 10 10 9 10 49
51 Rola energetyki jądrowej systemie elektroenergetycznym (SEE) Maciej Kroczak doc (2607KB) 8 8 7 7 7 37
52 Możliwości wykorzystania Toru w energetyce jądrowej Krzysztof Lenarczyk html , pdf (1103KB) 10 10 10 8 8 46
  Egzamin                
1 Robert Żmijan   @ 8 8 8 8 8 40
2 Tymon Rubel   @ 10 9 9 9 9 46
                   
                   
                   

(*)  +(plus) sprawdzenie podstawowych wiadomości z wykładu

@ - ten symbol jest potwierdzeniem przyjęcia pracy do sprawdzenia

Zasady wyboru tematów i ich opracowywania

Każda osoba bierze inny temat. Wybrany  temat zatwierdzany jest do realizacji przez prowadzącego zajęcia. Opracowania mają postać strony WWW lub prezentacji Power Point zapisanej na dyskietce lub dysku CD. Wybrane opracowania prezentowane będą na stronie www Wydziału Fizyki PW. Opracowania mają charakter autorski i nie mogą stanowić powtórzenia wcześniejszych opracowań studentów Wydziału Fizyki prezentowanych w Internecie ani zawierać informacji z jednego tylko lub kilku źródeł. Mają stanowić kompendium wiedzy dostępnej aktualnie na dany temat, na poziomie ogólnym (więcej niż popularnym, mniej niż specjalistycznym). Szczegóły opracowania należy uzgodnić z prowadzącym zajęcia. 

Kryteria oceny opracowań

  1. zawartość merytoryczna i kompletność informacji w temacie,
  2. wykorzystanie adekwatnych danych ilościowych (tabele)
    i elementów graficznych (wykresy, rysunki, zdjęcia),
  3. różnorodność źródeł informacji: podręczniki, czasopisma, strony WWW,
    materiały konferencyjne, rezultaty wizyt, kontakty osobiste itp.
  4. kompletność podanych referencji, które powinny umożliwiać: sprawdzenie poprawności przekazu informacji oraz dotarcie do podanych źródeł w celu uzyskania dodatkowych danych: adresy internetowe URL, adresy bibliotek gdzie znaleziono dane dzieło, szczegółowe odnośniki do pozycji literaturowych (nazwa pisma, numer, strona), autor, tytuł, numery stron podręczników itp. UWAGA! Przy prezentowanych  danych zaczerpniętych z różnych źródeł należy zawsze podać referencje skąd dana informacja (np. rysunek, tabela, wartość liczbowa itp.) pochodzi. 
  5. strona edytorska prezentacji: estetyka opracowania wykorzystanie możliwości multimedialnych, prezentacji internetowych, animacji itp. 
Ocena: Każdy z wymienionych elementów będzie oceniany w skali od 1 do 10. Końcowa ocena wystawiona będzie po rozmowie stanowiącej "odbiór" pracy przez prowadzącego zajęcia. Dla otrzymania oceny pozytywnej konieczne jest otrzymanie 50% plus 1 punkt, tj. 26 punktów.
Przyporządkowanie: punkty <=> ocena
Punkty: 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50
 Ocena 3 3.5 4.0 4.5 5.0

Uwaga: Jeśli liczba punktów nie wystarcza do zaliczenia, lub dana osoba chciałaby mieć ocenę wyższą, proszę o kontakt indywidualny. Możliwa jest jednokrotna poprawa.